Έκφραση-Έκθεση Γ΄ Λυκείου

Ομιλείτε – γράφετε την… ισότητα

«Αν τα υποκείμενα είναι διαφορετικού γένους, τότε το κατηγορούμενο εκφέρεται στο επικρατέστερο γένος. Και επικρατέστερο γένος είναι το αρσενικό»
(Αχιλλέας Τζάρτζανος, Νεοελληνική Σύνταξις)


Δον Κιχώτες της γλωσσικής ακρίβειας, ως επί το πλείστον αγγλόφωνοι, ξιφουλκούν ενάντια στους ανεμόμυλους της πατριαρχίας, προσπαθώντας να απελευθερώσουν τη γλώσσα από την πανταχού παρούσα αρσενική σφραγίδα.
          Μπορεί αυτή η εκστρατεία «αποχαρακτηρισμού» της γλώσσας από τα πατριαρχικά στερεότυπα να βοηθήσει τη γυναικεία υπόθεση;
          Το ότι στην Αμερική λένε πλέον «αφροαμερικανός» αντί για το υποτιμητικό «νέγρος» δεν σημαίνει ότι η κοινωνία τους έχει πάψει να είναι ρατσιστική, ανάλογα το εγχείρημα της «μη σεξιστικής γλώσσας» δεν καταργεί αυτόματα τις διακρίσεις μεταξύ φύλων, τουλάχιστον όμως κινείται σ΄ αυτή την κατεύθυνση.
          «Φέρσου σαν κυρία», «Μην κάνεις σαν γυναικούλα», «Δεν είναι αντρίκια πράγματα αυτά», «Στο στρατό γίνεσαι άντρας», «Θηλυκό μυαλό», «Αντρικό φιλότιμο». Πόσες φορές έχουμε χρησιμοποιήσει ανάλογες εκφράσεις, χωρίς δεύτερη σκέψη; Πώς θα απαντούσαμε στην παρατήρηση ότι οι παραπάνω χαρακτηρισμοί αναπαράγουν ξεπερασμένα και αντιδραστικά σεξιστικά πρότυπα ή, ακόμα χειρότερα, ότι έτσι συναινούμε έμμεσα στην ιδεολογία της ανισότητας; Το πιθανότερο είναι να αντιπαρέλθουμε τέτοιου τύπου γλωσσικές υποδείξεις ως σχολαστικές ή, ακόμα χειρότερα, να τις αποδώσουμε σε «πωρωμένες φεμινίστριες» (ιδιαίτερα αν η παρατήρηση γίνει από γυναίκα σε άντρα).
          Οι περισσότεροι (ας μην προσθέσουμε και το «περισσότερες») από εμάς είμαστε σε τέτοιο βαθμό συμφιλιωμένοι με την πατριαρχική δομή της γλώσσας που τη θεωρούμε αδιαχώριστη και σύμφυτη με το λόγο της καθημερινότητας. Για παράδειγμα, η γραμματική κυριαρχία του αρσενικού γένους επί εμψύχων είναι τόσο βαθιά ριζωμένη στη γλωσσική δομή, που μας φαίνεται κουραστικό, αν όχι αδιανόητο, να προσθέτουμε κάθε φορά και το θηλυκό γένος όταν αναφερόμαστε στο σύνολο του πληθυσμού. Αν εξαιρέσουμε θεατρινίστικους χαιρετισμούς όπως «κυρίες και κύριοι» ή πολιτικάντικους όπως «ελληνίδες και έλληνες» που εξυπηρετούν συγκεκριμένους λόγους και περιστάσεις, στο γραπτό λόγο το σύνολο είναι σχεδόν πάντοτε γένους αρσενικού: «οι φοιτητές», «οι Έλληνες», «οι επιστήμονες» και πάει λέγοντας.
          Δεν είναι λίγοι σήμερα αυτοί που θεωρούν ότι η γλώσσα πρέπει ν’ αλλάξει, έστω και με κάποιες τεχνητές μετατροπές, για να μην αντανακλά διακρίσεις που οι δημοκρατικές κοινωνίες αγωνίζονται να εξαλείψουν. Για παράδειγμα, να αποφεύγουμε αναφορές που παραπέμπουν σε στερεότυπα όπως π.χ «γυναικεία διαίσθηση» ή αντί να πούμε « ο συγγραφέας πρέπει…» να προτιμούμε τον λιγότερο φορτισμένο πληθυντικό «οι συγγραφείς» ή το γνωστό «ο/η συγγραφέας…» κτλ.
          Θα πει κανείς ότι όλα αυτά μας είναι ξένα και ανοίκεια. Ειδικά εδώ στην Ελλάδα αρκούμαστε στα δικά μας σεξιστικά μπινελίκια και τα πατροπαράδοτα (στην κυριολεξία) στερεότυπα, χωρίς κανείς να θίγεται ιδιαίτερα ή τουλάχιστον να το δείχνει. Ακόμα κι εκείνο το ανεκδιήγητο «έχει δυο παιδιά και κι ένα κορίτσι» που λένε ακόμα στα χωριά το πολύ πολύ να το θεωρήσουμε ένα άγαρμπο αστείο, ενώ παρόμοιοι γλωσσικοί χαριεντισμοί και γηπεδικές εκφράσεις (όπου οι μάνες έχουν την τιμητική τους) θεωρούνται στη χειρότερη περίπτωση «σχήματα λόγου».
Όπως η Ιστορία γράφεται από τους νικητές, δεν θα ήταν άτοπο να πούμε ότι η γλώσσα διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό από τους κυρίαρχους κάθε εποχής. Δεν είναι ανάγκη να είναι κανείς γλωσσολόγος για να καταλάβει ότι η ομιλία μας είναι φορτωμένη από συμβολισμούς και κλισέ που αντανακλούν ιστορικές διακρίσεις όχι μόνο μεταξύ των φύλων, αλλά και μεταξύ εθνών, φυλών, τάξεων, ακόμα και ηλικιακών ομάδων.
          Είναι θεμιτό να επεμβαίνει κανείς στο γλωσσικό ιστό προσπαθώντας να καταπολεμήσει τις σεξιστικές – και όχι μόνο – προκαταλήψεις ή πρέπει να αφήσουμε τα πράγματα να ακολουθήσουν την «φυσιολογική» τους πορεία;
          Η απάντηση δεν μπορεί να είναι μονοσήμαντη. Όσο η κοινωνία αλλάζει, και στο βαθμό που επιθυμούμε να την αλλάξουμε, τόσο γίνεται επιτακτικότερη η ανάγκη να αλλάξει η γλώσσα. Βέβαια, μια γλώσσα λιγότερο «πατριαρχική» ή λιγότερο «εξουσιαστική» δεν λύνει από μόνη της το πρόβλημα της ανισότητας. Η σχέση μας με τη γλώσσα είναι κατ’ εξοχήν διαλεκτική, σχέση αλληλοκαθορισμού και αλληλεπίδρασης, και δεν εξαντλείται με μερικές ρυθμιστικές διατάξεις.
          Ωστόσο μεταρρυθμιστικές προσπάθειες και μελέτες δεν μπορούν να διαγραφούν μονοκοντυλιά ως «κανονιστικές» ή «τεχνητές», στο βαθμό που αντανακλούν ένα ώριμο αίτημα των καιρών.

Αφροδίτη Πολίτη, ΑΦΙΕΡΩΜΑ εφ. ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 6-3-2001

(κείμενο ελαφρώς διασκευασμένο)


ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ:

Α.
Το παραπάνω άρθρο δημοσιεύτηκε σε εφημερίδα. Να παρουσιάσετε στην τάξη σας το περιεχόμενο του άρθρου αυτού με μια περίληψη 100 - 120 λέξεων. 

Β1.
Με ποια νοηματική σχέση συνδέονται οι δύο τελευταίες παράγραφοι; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

Β2.
Όπως η Ιστορία γράφεται…ακόμα και ηλικιακών ομάδων: Να αναλύσετε τη δομή της παραγράφου (δομικά στοιχεία, τρόποι ανάπτυξης).

Β3.
Να εντοπίσετε στο κείμενο τρία διαφορετικά μέσα πειθούς που χρησιμοποιεί η συγγραφέας.

Β4.
Ανεκδιήγητο, άγαρμπο: Να γράψετε ένα συνώνυμο για την καθεμιά.

Β5.
…οι παραπάνω χαρακτηρισμοί αναπαράγουν ξεπερασμένα και αντιδραστικά σεξιστικά πρότυπα, ή ακόμα χειρότερα, έτσι συναινούμε έμμεσα στην ιδεολογία της ανισότητας:

Ποια είναι η δική σου απάντηση; Να την εκθέσεις σε μια σύντομη παράγραφο 60 – 80 λέξεων.

Γ.
Εκτός από τις γλωσσικές ποιες άλλες διακρίσεις μεταξύ των δύο φύλων πιστεύετε ότι θεωρούνται ακόμα «αυτονόητες» και πώς θα μπορούσαν να ξεπεραστούν; Υποθέστε ότι το κείμενό σας το εκφωνείτε ως ομιλία στη Βουλή των Εφήβων. (500 λέξεις)

 

Παγκοσμιοποίηση - Οικολογία

Ο εκσυγχρονισμός, δηλαδή η παρακολούθηση και προσαρμογή προς τις εκάστοτε διεθνείς οικονομικές κυρίως συνθήκες, ώστε να διασφαλίζεται η σταθερότητα και η συνεχής πρόοδος και να προλαμβάνονται οι οπισθοδρομήσεις και τα αδιέξοδα, δε νοείται χωρίς να λαμβάνει υπόψη δύο κυρίως παράγοντες:
·        την τάση παγκοσμιοποίησης της οικονομίας, που είναι κυρίως αναπόφευκτο αποτέλεσμα της απελευθέρωσης του διεθνούς εμπορίου και
·        την ανάπτυξη της τεχνολογίας κυρίως στον τομέα της επικοινωνίας χάριν της πληροφορικής, η οποία αποφασιστικά επιβάλλει και καθοδηγεί την παγκοσμιοποίηση.
Αυτά σημαίνουν ότι βαθμιαία ολόκληρος ο πλανήτης γίνεται ένας ενιαίος χώρος. Ό,τι κάνει κάθε άνθρωπος, όπου γης, μπορεί να επηρεάσει τη ζωή και το μέλλον των άλλων ανθρώπων στον υπόλοιπο πλανήτη. Λ.χ η άφρων ληστρική εκμετάλλευση των δασών της Ινδονησίας και του Αμαζονίου στη Βραζιλία προκαλεί τεράστιες και ανεξέλεγκτες πυρκαγιές, που επηρεάζουν τις κλιματολογικές συνθήκες σ’ ολόκληρη τη γη. Ή το ύψος των επιτοκίων στις ΗΠΑ ή τη Γερμανία έχει άμεσο αντίκτυπο στις υπόλοιπες οικονομίες, όπου γης, και συνεπώς και στην Ελλάδα, όπως άλλωστε η άνοδος ή η υποχώρηση των τιμών του πετρελαίου, από το οποίο είναι άμεση η ενεργειακή εξάρτηση της Ελλάδας. Όπως η κρίση στο χρηματιστήριο του Χονγκ-Κονγκ προκάλεσε αναστάτωση σ’ όλο τον κόσμο και στο χρηματιστήριο Αθηνών, έτσι προκαλεί ρίγη στην κυβέρνηση η άνοδος των επιτοκίων.
          Τα οικονομικά σύνορα ισοπεδώνονται από την κατάργηση προστατευτικών δασμών, ποσοστώσεων και απαγορεύσεων εισαγωγής, ενώ τα εθνικά σύνορα δεν μπορούν να παρεμποδίσουν την επικοινωνία, την πληροφόρηση, τον επηρεασμό μιας χώρας, ενός λαού από τους άλλους. Οι τηλεπικοινωνιακοί δορυφόροι υπήρξαν η κύρια αιτία κατάρρευσης του υπαρκτού σοσιαλισμού, αφού τα ψέματα πάνω στα οποία στηριζόταν η προπαγάνδα του δεν άντεξαν στη δορυφορική απομυθοποίησή τους.
          Η δημιουργία της Ευρωπαϊκής Κοινότητας ξεκίνησε για να σταματήσουν οι πόλεμοι διά της οικονομικής συνεργασίας, αλλά, τα τελευταία χρόνια, προχωρεί με την οικονομική και η νομισματική ενοποίηση,  για να μπορέσουν οι χώρες-μέλη με το ενιαίο νόμισμα και τη μεγιστοποίηση των οικονομικών χώρων να επιβιώσουν σε συνθήκες συχνά ανελέητου διεθνούς ανταγωνισμού.
          Σήμερα τον έλεγχο της παγκόσμιας οικονομίας έχουν κυρίως η Βόρεια Αμερική, η Ιαπωνία και η Ευρωπαϊκή Ένωση. Όμως, σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση της Διεθνούς Τράπεζας, μετά 20 έτη νέες οικονομικές δυνάμεις θα αμφισβητήσουν αυτή την οικονομική κυριαρχία. Πρόκειται για τις πυκνότερες σε πληθυσμό χώρες του κόσμου, που με τους αναπτυξιακούς τους ρυθμούς καλπάζουν προς εντυπωσιακές οικονομικές κατακτήσεις. Τα ονόματά τους: Κίνα, Ινδία, Βραζιλία και Ρωσία (αν η τελευταία ξεπεράσει τους κλυδωνισμούς κατά τη μετάβαση από κεντρικά διευθυνόμενη σε ελεύθερη οικονομία).
          Η απάντηση στο εύλογο ερώτημα «κι εμείς οι έλληνες τι πρέπει να κάνουμε;» είναι απλή αλλά και εξαιρετικά δύσκολο να υλοποιηθεί. Θα πρέπει να γίνουμε ανταγωνιστικοί σε όλα τα επίπεδα. Αυτό σημαίνει: α) να παράγουμε προϊόντα που ζητά η διεθνής αλλά και η ελληνική αγορά, β) να παράγουμε σε κόστος που επιτρέπει τιμές ανάλογες προς τις διεθνείς και, ει δυνατόν, χαμηλότερες, γ) τα προϊόντα μας να έχουν ποιότητα και ποικιλίες, που προτιμά η διεθνής κατανάλωση, δ) να συναλλασσόμαστε με προοπτική χρόνου, και όχι με τη λογική του ό,τι αρπάξουμε μια κι έξω. Δηλαδή με συνέπεια προς τις συμβατικές δεσμεύσεις μας, καλόπιστα και με σεβασμό στον πελάτη.
          Μόνο έτσι θα μπορέσουμε να συνεχίσουμε και ν’ αυξήσουμε τις εξαγωγές μας και θα μπορούν τα ελληνικά προϊόντα να αντιμετωπίσουν επιτυχώς τα ξένα και μέσα στην ελληνική αγορά.
          Η πρόκληση αυτή είναι ζήτημα ζωής και θανάτου. Ζήτημα ζωής και θανάτου στα πλαίσια του διεθνούς ανταγωνισμού είναι και εκσυγχρονισμός του εκπαιδευτικού μας συστήματος και γενικότερα της σε συνεχή υποχώρηση παιδείας μας, αφού η ανταγωνιστικότητα προϋποθέτει ανθρώπους με γνώσεις και δεξιότητες και άσκηση στο σκέπτεσθαι και όχι απλώς πτυχιούχους.

Από το περιοδικό ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ:

Α.      1. Οπισθοδρομήσεις, άφρων,ανεξέλεγκτες, κατάρρευση, εκσυγχρονισμός: Να σχηματίσετε με τα αντώνυμα των λέξεων προτάσεις.
          
         2. Να εντοπίσεις στο κείμενο πέντε λέξεις που χρησιμοποιούνται συνυποδηλωτικά (μεταφορικά) και να σχηματίσεις προτάσεις όπου θα χρησιμοποιούνται με τη δηλωτική τους (κυριολεκτική) έννοια.

Β.       1. "Αυτά σημαίνουν…η άνοδος των επιτοκίων": Με ποιο τρόπο αναπτύσσεται η παράγραφος; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

        2. Να εντοπίσετε στο κείμενο τρία διαφορετικά είδη τεκμηρίων και μία περίπτωση επίκλησης στο συναίσθημα και να δώσετε τις απαραίτητες διευκρινίσεις.
         
          3. "Η απάντηση στο εύλογο…με σεβασμό στον πελάτη.": Ποια μέθοδο συλλογισμού χρησιμοποιεί ο συγγραφέας για να αναπτύξει τη σκέψη του; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

Γ.      Να παρουσιάσετε στην τάξη σας το περιεχόμενο του κειμένου σε μια περίληψη που θα κυμαίνεται στις 120 λέξεις περίπου.

Δ.      Σ' ένα οικολογικό περιοδικό δημοσιεύετε ένα άρθρο όπου προσπαθείτε να αποδείξετε ότι το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης έχει άμεση σχέση με το πρόβλημα του περιβάλλοντος. Να χρησιμοποιήσετε επαγωγική συλλογιστική πορεία και εκτός από τη λογική να απευθυνθείτε και στο συναίσθημα του αναγνώστη. (500-600 λέξεις).