Τι είναι ο γραμματισμός;



Παλαιότερα, κεντρικός στόχος της γλωσσικής διδασκαλίας ήταν ο αλφαβητισμός, να μάθουν δηλαδή τα παιδιά να γράφουν και να διαβάζουν.
Συνέβαινε ωστόσο συχνά, παιδιά ή ενήλικες που κατάφερναν να μάθουν να γράφουν και να διαβάζουν να μην τα καταφέρνουν, παρ’ όλα αυτά, στο να συνθέσουν ένα συνεκτικό κείμενο ή να αντιληφθούν και να αξιοποιήσουν τα νοήματα ενός κειμένου που διάβαζαν. Χαρακτηριστικό είναι το ακόλουθο απόσπασμα:     
Β: […] δεν μπορείς να διαβάσεις ή να γράψεις καθόλου;
Α: εεε μπορώ να διαβάσω το όνομα και τη διεύθυνσή μου και τέτοια πράγματα, αλλά όταν είναι να διαβάσω αιτήσεις, ξέρεις, και να συμπληρώσω καμιά αίτηση […] είμαι, ξέρεις, είναι σαν ένα κενό, ξέρεις τι θέλω να πω, όπως σαν να μην μπορώ να το κάνω
Baynham 2002, 101
Η μαρτυρία της ομιλήτριας Α περιγράφει μια μορφή αυτού που ονομάστηκε λειτουργικός αναλφαβητισμός και αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που έχει να αντιμετωπίσει η σύγχρονη εκπαίδευση.
Γι’ αυτό και στόχος των σύγχρονων εκπαιδευτικών προγραμμάτων είναι πλέον ο
γραμματισμός, ο οποίος
  • δεν περιορίζεται στην ικανότητα ανάγνωσης και γραφής ενός κειμένου σε συνδυασμό με τη διδασκαλία γραμματικής, συντακτικών κανόνων και λεξιλογίου,
  • αξιοποιεί όλα αυτά με στόχο την κατανόηση και την παραγωγή κειμένων με συγκεκριμένες λειτουργίες σε συγκεκριμένες περιστάσεις,
  • συνδέεται άμεσα με την ικανότητα των πολιτών να λειτουργούν αποτελεσματικά στο κοινωνικό περιβάλλον όπου ζουν, κατανοώντας, παράγοντας και αντιμετωπίζοντας με κριτικό πνεύμα διάφορα είδη γραπτών, προφορικών, ηλεκτρονικών και πολυτροπικών κειμένων, από διαφημίσεις και ετικέτες προϊόντων έως αιτήσεις σε δημόσιες υπηρεσίες και από τηλεοπτικά ρεπορτάζ έως ηλεκτρονικά μηνύματα σε κινητά τηλέφωνα.

Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα (http://www.greek-language.gr/digitalResources/modern_greek/tools/lexica/glossology_edu/lemma.html?id=148)

ερωτήσεις:
1.      ποιες είναι οι έννοιες που προσπαθεί να διακρίνει το κείμενο;
2.     ποιος είναι ο παραδοσιακός και ποιος ο νεότερος όρος; ποιος είναι στενότερος στη σημασία του και ποιος ευρύτερος;
3.      ποιος είναι ο ρόλος του παραδείγματος που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας μέσα στο κείμενο;
4.  σε τι είδους κείμενα εστιάζει το ενδιαφέρον του ο αλφαβητισμός και σε τι είδους ο γραμματισμός;
5.      με τι είδους κείμενα κυρίως έρχεστε εσείς σε επαφή στην καθημερινότητά σας; εκτός από τον αλφαβητικό κώδικα ποιους άλλους κώδικες χρησιμοποιείτε ή «διαβάζετε»;
6.    ποιοι είναι οι βασικοί στόχοι των σύγχρονων εκπαιδευτικών προγραμμάτων σύμφωνα με το κείμενο; Θεωρείτε ότι επιτυγχάνονται μέσα από τη διδασκαλία; αν ναι εξηγήστε με ποιους τρόπους. αν όχι προτείνετε τρόπους για να πετύχουν. γράψτε τις σκέψεις σας σ’ ένα κείμενο 300 περίπου λέξεων. Καθορίστε μόνοι σας το είδος του κειμένου που θα θέλατε να χρησιμοποιήσετε και σε ποιους θα το απευθύνετε.
7.      γράψτε την περίληψη του κειμένου σε 80 περίπου λέξεις.

Οι είλωτες της πληροφορικής



Σε προηγούμενο σημείωμά μου, επεσήμαινα ότι η καταπελτώδης ανάπτυξη της τεχνικής και η τεράστια αύξηση της παραγωγικότητας όχι μόνο δεν φαίνεται να έχουν οδηγήσει σε βελτίωση των όρων της εξαρτημένης εργασίας, αλλά πιέζουν αντίθετα προς την κατεύθυνση της περαιτέρω υποβάθμισης της κατάστασης των εργαζομένων μέσω της πλήρους απορύθμισης της αγοράς εργασίας. Και υπογράμμιζα ότι, υπό τις παρούσες τουλάχιστον συνθήκες, η πανάρχαια επαγγελία της απελευθέρωσης των ανθρώπων από τα δεινά του μόχθου φαίνεται να απομακρύνεται όλο και περισσότερο: παρ' όλο που θα ήταν πλέον δυνατόν η εξ αντικειμένου συνολικά «ολιγότερη» κοινωνική εργασία που είναι τεχνικά αναγκαία για να παραχθούν σε πλανητική κλίμακα τα αγαθά και οι υπηρεσίες, να «μοιράζεται» πιο ισόμερα και πιο δίκαια ανάμεσα στους ανθρώπους, οι τρέχουσες αγοραίες μορφές του καταμερισμού της εργασίας οδηγούν σε ολοένα μεγαλύτερες ανισότητες και σε ολοένα οξύτερα κοινωνικά αδιέξοδα. […]
Θα έλεγε βέβαια κανείς ότι κάτι τέτοιο δεν θα συμβαίνει εκεί που προάγονται οι τεχνολογίες «αιχμής», οι οποίες υποτίθεται ότι επιστρατεύουν τους εκλεκτούς και ταλαντούχους εκείνους νέους μέσα από τους οποίους το σύστημα απεικονίζει το λαμπρό μέλλον του. Υψηλά ειδικευμένη και αδρά αμειβόμενη, η αφρόκρεμα αυτή των εργαζομένων ανοίγει τον δρόμο για νέες μορφές εργασίας, πιο ελεύθερες, πιο δημιουργικές και πιο ευχάριστες. Έτσι τουλάχιστον ισχυρίζονται εκείνοι που εμφανίζονται πεπεισμένοι ότι με τη βοήθεια της υψηλής τεχνολογίας οδεύουμε πλησίστιοι προς έναν παράδεισο στον οποίο όλοι οι ικανοί και καταλλήλως εκπαιδευμένοι θα έχουν αυτομάτως πρόσβαση. […]
Αλίμονο, η αλήθεια είναι εντελώς διαφορετική. Μολονότι όχι κατ' ανάγκην ζοφερό, το εργασιακό μέλλον που ανοίγεται μπροστά μας δεν φαίνεται πάντως ρόδινο. Οι εργαζόμενοι σε τομείς υψηλής τεχνολογίας δεν επικαθορίζονται λιγότερο ασφυκτικά από την αδυσώπητη σκοπιμότητα της αύξησης της παραγωγικότητας από εκείνους που εργάζονται ως ανθρακωρύχοι, ως ανειδίκευτοι εργάτες σε κλωστοϋφαντουργία, ως λαντζέρηδες σε εστιατόρια ή ως υπάλληλοι τουριστικών πρακτορείων. Δεν είναι η επιστήμη και η τεχνολογία εκείνες που ορίζουν τις συνθήκες εργασίας αλλά το σύστημα των κοινωνικών σχέσεων. Και αν δεν αλλάξουν οι τελευταίες, ελάχιστα είναι δυνατόν να βελτιωθούν ουσιαστικά.
Αυτό τουλάχιστον συνάγεται από αυτά που συμβαίνουν στην πιο θεαματικά επιτυχημένη εταιρεία των τελευταίων ετών: την περίφημη «Αμαζον», ιδιοκτησίας του «ημετέρου» ή «ημιημετέρου» κ. Τζεφ Μπέζος. Η καινοτομία είναι από κάθε άποψη αξιοπρόσεκτη: οι χρήστες εξυπηρετούνται ταχύτατα, η πληροφορία ρέει αφειδώς και οι υπερεξειδικευμένοι εργαζόμενοι δεν απειλούνται ούτε από την ορθοστασία και το λουμπάγκο ούτε από τις όλο και πιο μακρές υπερωρίες ούτε καν από τις ιδιοτροπίες των πελατών. Μιλάνε και διεκπεραιώνουν τα πάντα μέσω ηλεκτρονικών υπολογιστών, Διαδικτύου και τηλεφώνων, πίνοντας την κόκα-κόλα τους ή την μπύρα τους και ίσως ακόμη καπνίζοντας και ολίγη μαριχουάνα όπως αρμόζει στους πρόσφατους αποφοίτους του Μπέρκλεϊ ή του Στάνφορντ. Πραγματικός παράδεισος. […]
Ίσως όμως ταυτοχρόνως και κόλαση. Οι νέοι προνομιούχοι επιστήμονες δουλεύουν κατά δυάδες ή τριάδες ­ προφανώς για να αλληλοελέγχονται ­ έγκλειστοι σε μικροσκοπικά κουβούκλια που χωρίζονται με αμμοβολημένα τζάμια από τα πανομοιότυπα διπλανά τους. Φοράνε μόνιμα μια τηλεφωνική κάσκα στο κεφάλι, έτσι ώστε τα δάκτυλά τους να μη χρειάζεται ποτέ να εγκαταλείψουν το πληκτρολόγιο με το οποίο γράφουν, καταλογογραφούν, κατηγοριοποιούν και διοχετεύουν τις συνεχείς παραγγελίες που τους δίνονται από το τηλέφωνο. Το αφτί τους συνδέεται έτσι κατ' ευθείαν με το πλήκτρο. Αν χρειασθεί οφείλουν βέβαια να απαντούν και προφορικά στο συνομιλητή τους, αλλά η φωνή τους δεν επιτρέπεται να είναι τόσο υψηλόφωνη ώστε να ενοχλείται ο συγκουβουκλιούχος, ούτε όμως και τόσο χαμηλή ώστε να αποθαρρύνεται ο πελάτης. Και όλα αυτά με ρυθμούς που δεν απέχουν από εκείνους που είχαν τρελάνει τον Τσάρλι Τσάπλιν στους «Μοντέρνους Καιρούς». Όποιος περάσει λιγότερο από «τόσες» παραγγελίες την ώρα, απλώς απολύεται. Θα υπάρξουν πάντα νεότεροι και πιο ανυποψίαστοι απόφοιτοι της πληροφορικής του Μπέρκλεϊ για να πληρώσουν αμέσως την κενωθείσα θέση. Αυτή είναι η κατάσταση στις νέες υπερσύγχρονες επιχειρήσεις. Και θα ήταν περίεργο να ήταν διαφορετική. Η απορύθμιση της εργασίας και η οιονεί εξαφάνιση των εργασιακών εγγυήσεων στις ΗΠΑ δεν αφήνει πολλά περιθώρια αντίστασης.
Αυτός λοιπόν είναι ο παράδεισος που προσφέρεται στους ευτυχείς μετέχοντες σε τομείς τεχνολογικής «αιχμής». Η παραγωγή και η οικονομία ανθίζουν, αλλά οι εργαζόμενοι είναι πάντα είλωτες. Ίσως μάλιστα οι σημερινοί υπερπροσαρμοσμένοι είλωτες να βρίσκονται εξ αντικειμένου σε χειρότερη μοίρα από τους προκατόχους τους. Αντίθετα με τους παλαιούς που μπορούσαν να αντιμετωπίζουν τη μοίρα τους με καρτερία, οι νέοι δουλοπάροικοι σπούδασαν, ονειρεύτηκαν, προσπάθησαν και ήλπισαν. Πίστεψαν στις ικανότητές τους, προσυπέγραψαν τη λογική του συστήματος και αμολήθηκαν στον κόσμο που έμελλε να κατακτήσουν. Ως υπερειδικευμένοι και εκλεκτοί συμβόλιζαν το μέλλον της ακατάπαυστης προόδου. Η ανώμαλη προσγείωση ίσως λοιπόν να είναι ακόμη πιο επώδυνη γι' αυτούς. Για όσο καιρό λοιπόν μπορούν θα μείνουν στην εξουθενωτική δουλειά που τους έλαχε, ως φερέλπιδα μέλη μιας «οικογένειας αιχμής». Μιας οικογένειας που όπως εκείνη του Κρόνου κάνει παιδιά για να τα τρώει. Όπως άλλωστε συμβαίνει με όλες τις καλές οικογένειες.
Κων. Τσουκαλάς, Εφημερίδα Το Βήμα, 19-03-2000 (κείμενο διασκευασμένο)

Ο κ. Κωνσταντίνος Τσουκαλάς είναι καθηγητής της Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών



παρατηρήσεις

γλώσσα:
1.      σχολιάστε τη γλώσσα του κειμένου. τι είδους κείμενο είναι; σε ποιους θεωρείτε ότι απευθύνεται; θα το διαβάζατε μέχρι τέλους αν έπεφτε στα χέρια σας; δικαιολογήστε την απάντησή σας.
2.      αντικαταστήστε τις υπογραμμισμένες λέξεις με συνώνυμες που να ταιριάζουν στο κείμενο.
3.      γιατί στον τίτλο επιλέγει τη λέξη «είλωτες»; δοκιμάστε να την αντικαταστήσετε με άλλη και εξηγήστε τη διαφορά που τυχόν προκύπτει.
4.      σχολιάστε τη γλώσσα του πρώτου αποσπάσματος με τα μαυρισμένα γράμματα. τι παρατηρείτε; γράψτε ξανά το παράθεμα προκειμένου να απαλείψετε τη δυσκολία που εντοπίσατε για να γίνει πιο κατανοητό.
5.      ξαναγράψτε με τρόπο που να είναι λιγότερο σύνθετος και πιο κατανοητός το δεύτερο απόσπασμα με μαυρισμένα γράμματα. Σκεφτείτε τι είναι εκείνο που κάνει δυσνόητο το απόσπασμα στη πρώτη του ανάγνωση.

δομή
1.      με ποιους τρόπους κυρίως αναπτύσσονται η προτελευταία και η τελευταία παράγραφος;
2.      με ποιους τρόπους πετυχαίνει ο συγγραφέας τη συνοχή μεταξύ των παραγράφων;

κατανόηση
1.      σε ποιους εργαζόμενους αναφέρεται το κείμενο;
2.      γιατί επιλέγει να ασχοληθεί με αυτούς; ποια είναι η θεμελιώδης αντίφαση που διαπιστώνει όσον αφορά τους εργαζόμενους αυτούς;
3.      σύμφωνα με το κείμενο τι είναι αυτό που καθορίζει την ποιότητα ζωής των εργαζομένων αυτών;
4.      σε τι μοιάζουν με τους ανειδίκευτους εργάτες ενός εργοστασίου;
5.      με ποια λογική το κείμενο υποστηρίζει ότι οι εργαζόμενοι αυτοί είναι σε χειρότερη μοίρα από άλλους;
6.      συμφωνείτε ή διαφωνείτε με το χαρακτηρισμό αυτών των εργαζομένων ως «ειλώτων»; εξηγήστε γιατί. προσπαθήστε να στηρίξετε την επιχειρηματολογία σας σε μια παράγραφο 100 περίπου λέξεων.

Πατριώτης ναι, εθνικιστής ποτέ...



Δημήτρης Χριστόπουλος* 31.01.18 artinews

Ανάμεσα στην αγάπη για την πατρίδα και στον εθνικισμό υπάρχει η ίδια διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στην ευγένεια της ανθρώπινης αγάπης για ένα ανθρώπινο δημιούργημα και της κτηνώδους ασέλγειας ή της νοσηρής ακολασίας ή του εγωιστικού καπρίτσιου, έγραφε ο φιλόσοφος, ιστορικός και πολιτικός Μπενεντέττο Κρότσε. Πατριωτισμός είναι πολύ απλά το να αγαπάς την πατρίδα σου όπως αγαπάς το σπίτι σου.
Στη Γερμανία ο Γιούργκεν Χάμπερμας ανέπτυξε πριν από μερικά χρόνια την έννοια του συνταγματικού πατριωτισμού, δηλαδή ενός πατριωτισμού που βασίζεται όχι πλέον στην πρόσδεση σε μια κουλτούρα, σε μια εθνική ομάδα και σε μια κοινή μοίρα, αλλά πάνω σε οικουμενικές πολιτικές αξίες -ελευθερία, δημοκρατία, ισότητα- που επικυρώνονται από το σύνταγμα μιας χώρας. Πιο συγκεκριμένα, ο πατριωτισμός εκδηλώνεται με πολλές μορφές: ως συνειδητή και ενεργός πολιτική στράτευση, ως προάσπιση του δημοκρατικού πολιτεύματος, ως εκούσια υπακοή στους νόμους, ως σεβασμός στα μνημεία και στους ιστορικούς τόπους, στις παραδόσεις και την ιστορία, ως αγάπη για τη γλώσσα, ως συμμετοχή στους εθνικούς αγώνες, ως διάθεση όλων των υλικών, ηθικών και πνευματικών δυνάμεων των πολιτών για την ελευθερία και την ευημερία της.
Το 18ο αιώνα, ο Μοντεσκιέ ορίζει την πολιτική αρετή ως αγάπη για την πατρίδα, δηλαδή αγάπη για την ισότητα, εννοώντας ως αγάπη για την πατρίδα την αγάπη για τους νόμους και τους θεσμούς που προστατεύουν την πολιτική ελευθερία. Πατρίδα, εξηγεί η "Εγκυκλοπαίδεια", δεν σημαίνει, όπως το θέλει η τρέχουσα αντίληψη, τον τόπο στον οποίο γεννηθήκαμε, αλλά ένα ελεύθερο κράτος, του οποίου είμαστε μέλη και του οποίου οι νόμοι προστατεύουν την ευτυχία και την ελευθερία μας. Η πατρίδα είναι ακόμη συνώνυμο της δημοκρατίας. Μπορούν να λένε ότι έχουν μια χώρα, εξηγεί ο Ρουσό, αλλά όχι μια πατρίδα, γιατί η πατρίδα υπάρχει μόνο αν υπάρχει η ελευθερία και αν υπάρχουν πολίτες, δηλαδή σε μια δημοκρατία. 
Εάν ο πατριωτισμός είναι "αλήθεια", ο εθνικισμός είναι "επιθυμητική ψευδαίσθηση". Εθνικισμός είναι η προσπάθεια (τάση, κίνηση, ρεύμα) να επιβληθεί με συνέπεια το ιδεολόγημα του έθνους". Να αποκατασταθεί ή να εξυμνηθεί η συνεπής φυλετική ομοιογένεια ή να εξασφαλιστεί φυλετική "καθαρότητα", να επιβληθεί κρατικά ένα "επίσημο" γλωσσικό ιδίωμα, να δημιουργηθεί μια "εθνική ιστορία" έστω και με προκρούστειες αυθαιρεσίες. …Βέβαια, εκτός από τον πολιτικό εθνικισμό που επιδιώκει την επέκταση της εθνικής επιρροής πέρα από τα πολιτικά όρια, υπάρχουν και άλλα είδη εθνικισμού: Ο πνευματικός εθνικισμός που δηλώνει την τάση προς επιβολή του ιδιαίτερου πολιτισμού εντός των ορίων του αποκλείοντας το συγχρωτισμό με άλλα πνευματικά ρεύματα που προέρχονται από την αλλοδαπή. Ο κοινωνικός εθνικισμός που σημαίνει αποκλεισμός από δεσμούς οικογενειακούς και κοινωνικές σχέσεις στοιχείων αλλοεθνών. Ο οικονομικός εθνικισμός ως προτίμηση από το έθνος των αγαθών που παράγει το ίδιο με ταυτόχρονο αποκλεισμό σε προϊόντα άλλων χωρών. Ο θρησκευτικός εθνικισμός που απαιτεί σύμπτωση έθνους και θρησκείας και εκδηλώνεται με τυφλό μίσος ενάντια στους αλλόθρησκους ή σε αυτούς που ανήκουν σε διαφορετική εκκλησία.
Ο πατριωτισμός είναι αγάπη οικουμενικών αξιών, όπως η ελευθερία και οι νόμοι ή το σύνταγμα, ενώ ο εθνικισμός είναι πρόσδεση σε μια ιδιαίτερη κουλτούρα. Ο πατριωτισμός, αποδίδοντας προτεραιότητα στην κοινή ελευθερία, αναγνωρίζει υποχρεωτικά την αξία της ιδιαίτερης κουλτούρας ενός λαού, ενώ ο εθνικισμός, στο βαθμό που θεωρεί την πολιτιστική ενότητα ανώτατη αξία, δεν χρειάζεται την ελευθερία. Εχθροί του πατριώτη είναι η τυραννία και η διαφθορά. Εχθροί του εθνικιστή είναι η διαφορετικότητα ή η πολιτιστική, θρησκευτική, εθνική μόλυνση. Ενώ η πατρίδα για το δημοκρατικό πατριωτισμό δεν μπορεί να συνυπάρχει με την τυραννία και το δεσποτισμό, τίποτα δεν εμποδίζει τον εθνικιστή να ζει την πληρότητα της ιδιαίτερης κουλτούρας του σε ένα δεσποτικό ή τυραννικό καθεστώς. Ο εθνικιστής εξαίρει την καθαρότητα των ηθών ως θεμέλιο του εθνικού μεγαλείου. Ο πατριωτισμός είναι ακριβώς το αντίθετο του θαυμασμού για την πολιτιστική ομοιογένεια και το μεγαλείο του έθνους.
Κοντολογίς, μπορεί και πρέπει να είμαστε πατριώτες, γιατί ο αληθινός πατριωτισμός είναι η βάση εκείνης της πολιτικής αρετής που είναι αναγκαία στη δημοκρατία και γιατί ο πατριωτισμός είναι πιθανόν το πιο ισχυρό αντίδοτο στον εθνικισμό. Αυτό που απαιτείται είναι κατάλληλη αγωγή, ώστε τα πατριωτικά ιδεώδη να είναι ταυτόχρονα και δημοκρατικά ιδεώδη.

(κείμενο διασκευασμένο) *Ο Δ. Χριστόπουλος είναι φιλόλογος και συγγραφέας.

ερωτήσεις – παρατηρήσεις

κατανόηση

  • πώς ορίζει ο Χάμπερμας τον πατριωτισμό; γιατί αυτό φαίνεται καταρχάς αντιφατικό; κατά τη γνώμη σας στενεύει ή διευρύνει την ιδιότητα του πατριώτη η προσέγγιση του γερμανού φιλοσόφου; συμφωνείτε με την προσέγγιση του Χάμπερμας ή όχι και γιατί;

  • ποια είναι η θέση του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού σε σχέση με τον πατριωτισμό; πώς πετυχαίνει ο συγγραφέας να το επιβεβαιώσει;

  • ποιες μορφές εμφανίζει ο εθνικισμός και ποια χαρακτηριστικά έχει η καθεμία; ποιο είναι το κοινό γνώρισμα όλων αυτών των μορφών εθνικισμού;

δομή

  • με ποιους τρόπους αναπτύσσεται η τέταρτη και η πέμπτη παράγραφος;

  • εντοπίστε στην πέμπτη παράγραφο τους τρόπους μετάβασης από περίοδο σε περίοδο.

παραγωγή λόγου

  • «Ο πνευματικός εθνικισμός που δηλώνει… που ανήκουν σε διαφορετική εκκλησία.»: τεκμηριώστε με παραδείγματα τις διαπιστώσεις του κειμένου.

  • «Εχθροί του πατριώτη είναι η τυραννία και η διαφθορά. Εχθροί του εθνικιστή είναι η διαφορετικότητα ή η πολιτιστική, θρησκευτική, εθνική μόλυνση.» Να σχολιάσετε το απόσπασμα σε μια παράγραφο 70-80 λέξεων