Οι πλειοψηφίες στο στόχαστρο, φάση δεύτερη

Όσο η οικονομία παγκοσμιοποιείται τόσο οι κοινωνικές ανισότητες –αντί να αμβλύνονται– εντείνονται. Όλο και λιγότεροι πλούσιοι άνθρωποι βρίσκονται να κατέχουν ίσο πλούτο με όλο και περισσότερους φτωχούς. Έτσι, η φτώχεια θα πλήξει τους πολλούς μεσοαστούς, κι όχι μόνο ολιγάριθμες μειονότητες. Τότε οι πληθυσμοί που συγκροτούν τις πλειοψηφίες θα διαμαρτύρονται και θα έχουν λόγους να εξεγείρονται ή να παραβαίνουν τον νόμο, που δεν τους αφήνει περιθώρια αξιοπρεπούς επιβίωσης ή έστω κοινωνικής ανόδου με νόμιμα μέσα. Για να προληφθούν η αταξία και οι τριβές, πρέπει πλέον να διευρυνθεί η εμβέλεια της επιτήρησης. Χρειάζεται να εισέλθουν στο στόχαστρο της αστυνόμευσης και του ποινικού ελέγχου όχι μόνο οι λίγοι ένοχοι, αλλά οι πολλοί ύποπτοι, ή μάλλον οι πάντες. Αυτό οδηγεί σε μια σειρά αναδιατάξεων: πρέπει να περάσει το κέντρο βάρους του ελέγχου από τα δικαστήρια στην αστυνομία, που κατά συνθήκη ασχολείται με περισσότερους, να συγκροτηθούν ειδικές δυνάμεις για την αντιμετώπιση μαζικών εκδηλώσεων που εκτρέπονται σε πράξεις βίας, να αναπτυχθούν στους δημόσιους χώρους κάμερες ώστε να επισκοπούνται κατά το δυνατό οι πάντες, να σχεδιαστούν και να εφαρμόζονται πολιτικές Νόμου και Τάξης, ή μηδενικής ανοχής, οι οποίοι εμπλέκουν στα δόκανα το μέσο πολίτη. Όταν ο ελεγκτικός αυτός μηχανισμός θα είναι εξοπλισμένος και στελεχωμένος, όταν παράλληλα το κράτους δικαίου με τα ατομικά δικαιώματα θα έχει γίνει ασπίδα διάτρητη, τότε τα πλήγματα στο κράτος πρόνοιας και στους θεσμούς κοινωνικής συνοχής των πολλών θα ακολουθήσουν άνετα και ακίνδυνα. Για τους πλήττοντες, εννοείται.

Ελπίζω ότι αυτή δεν μοιάζει πια με θεωρία συνωμοσίας. Πρώτον, επειδή είναι ένα παραμύθι χωρίς δράκο, χωρίς υπαινιγμούς για σκοτεινά κέντρα εξουσίας. Δεύτερο και κυριότερο, επειδή μετά μια δεκαετία η εικόνα έχει ξεθολώσει και έχει γίνει πλέον ανάγλυφη: όντως οι πολλοί πλήττονται, αναμφίβολα η αστυνόμευση θέτει στο στόχαστρό της πολύ περισσότερους πολίτες, η διεθνής πολιτική πιέζει τις πλειοψηφίες, ενώ στο προπύργιο της δικαιοσύνης οι δικαστές με έκπληξη διαπιστώνουν ότι ο μέσος πολίτης δεν είναι πια ένας συνετός νοικοκύρης.

Ωστόσο, η θεωρία δεν επαληθεύθηκε ακόμη. Συνεχίζει να δοκιμάζεται, αφού τώρα έχει εισέλθει στη δεύτερη φάση της: μετά το κράτος δικαίου, δέχονται επίθεση και απορρυθμίζονται πλέον οι θεσμοί του κράτους πρόνοιας: τα νοσοκομεία λιγοστεύουν, τα σχολεία επίσης, τα πανεπιστήμια πιέζονται να μοιάζουν με επιχειρήσεις προκειμένου να επιβιώσουν, τα ασφαλιστικά ταμεία των εργαζομένων καταρρέουν.

Ειδικά στη χώρα μας, το εγχείρημα του νεοφιλελευθερισμού ήταν συγκριτικά ευκολότερο. Όχι βέβαια επειδή είμαστε έθνος-ειδικός στόχος, αλλά εξαιτίας ειδικών αδυναμιών. Φαινόμενα πελατειακών σχέσεων και οικονομικής διαφθοράς, η δυσανάλογη ανάπτυξη των κρατικών υπηρεσιών, ακόμη και η μεγαλομανία επέτρεψαν την αποκλειστική ενοχοποίηση του θύματος για τα τραύματά του. «Ευθύνονται οι κακοί πολιτικοί, οι άθλιοι συνδικαλιστές, οι φοροδιαφεύγοντες πολίτες, οι αραχτοί νεολαίοι και κανείς άλλος», και πάει λέγοντας.

Η μανιχαϊστική ρητορεία περνά από το «φταίνε οι κακοί ξένοι ή η κυρία Μέρκελ» στον αντίποδα της αυτομαστίγωσης και στο «κανείς δεν μας φταίει, παρά μόνο ο κακός εαυτός μας», αδυνατώντας να τέμνει και να πείθει. Εντωμεταξύ, μεγάλα μέσα μαζικής επικοινωνίας βάζουν ή μάλλον παίρνουν τον οβολό τους για τη διάδοση των ιδεολογημάτων, που κάποιους ενοχοποιούν απλοϊκά και αναποτελεσματικά και άλλους αφήνουν στο απυρόβλητο.

Τώρα καταγράφουμε με άγχος τις πολλές αρνητικές εξελίξεις, έχοντας φθάσει στο σημείο να βιώνουμε τους χθεσινούς κινδύνους ως πραγματωμένες πια ζημιές.

Πολυάριθμες και άμεσα γνωστές οι εξελίξεις — ζημιές, μπορούν να σημειώνονται με συντομία τίτλου. Πέρα από τα νοσοκομεία και τα εκπαιδευτικά ιδρύματα, κατεδαφίζονται η εργατική και η φοιτητική μέριμνα (εργατικές ή φοιτητικές εστίες), τα ταμεία παρέχουν συντάξεις πείνας, τα κρατικά ή επιχορηγούμενα θέατρα κλείνουν, ενώ ακόμη και η δικαιοσύνη, στη διάστασή της ως θεσμού προστασίας του πολίτη, εξασθενεί. Πώς άραγε να γίνει λόγος για ατομικό δικαίωμα του πολίτη σε βασικές παροχές περίθαλψης, όταν το γενικό επίπεδο λειτουργίας των νοσοκομείων είναι ανεπαρκές; Ο κατάλογος των αρνητικών εξελίξεων είναι τόσο μακρύς, ώστε ακόμη και η τηλεγραφική απαρίθμηση να κινείται μεταξύ του υποτυπώδους και του ενδεικτικού.

Σημαντικές, αν και πολύ πιο αργόσυρτες στη δυναμική τους, δεν λείπουν ωστόσο και κάποιες θετικές παρενέργειες. Κινήσεις και κινήματα κοινωνικής αλληλεγγύης εμφανίζονται και πασχίζουν να προσφέρουν στήριξη εκεί όπου προηγουμένως οι δημόσιες δομές αλληλεγγύης ήταν αυτονόητες. Η δημοκρατία, ως πολιτική οργάνωση των πολλών, από τυπικό πλαίσιο και κάποτε πρόφαση γίνεται και πάλι ουσιαστικό αίτημα.

Το σύστημα, βέβαια, οσμίζεται την ουσιαστική επανάκαμψη των δημοκρατικών αξιών, και αναδιπλώνεται. Για παράδειγμα, τα Συντάγματα με τις ενσωματωμένες εγγυήσεις των πολιτικών ελευθεριών όλο και περισσότερο υπονομεύονται έσωθεν και συμπιέζονται έξωθεν. Έσωθεν, καθώς η εφαρμογή του νόμου ηχεί ως ύψιστη επιταγή, ακόμη κι εκεί όπου η αντίθεση προς το Σύνταγμα είναι πρόδηλη. Έξωθεν, καθώς διεθνείς οικονομικοί παράγοντες υπαγορεύουν γνώμη και πολιτική σε υπουργούς και βουλευτές περιορίζοντας την εθνική κυριαρχία. Ωστόσο, οι πολιτικές τριβές της τρέχουσας μετανεωτερικής δεκαετίας είναι προτιμότερες από τον εφησυχασμό της δεκαετίας του ενενήντα, που διευκόλυνε σαν στρωμένο χαλί τα άρματα του νεοφιλελευθερισμού.

Ο Νίκος Παρασκευόπουλος διδάσκει στη Νομική Σχολή του ΑΠΘ

Ενθέματα της Κυριακάτικης Αυγής, 4.3.2012

Με ποια μέθοδο συλλογισμού αναπτύσσεται η πρώτη παράγραφος του κειμένου; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

Η δημοκρατία, ως πολιτική οργάνωση των πολλών, από τυπικό πλαίσιο και κάποτε πρόφαση γίνεται και πάλι ουσιαστικό αίτημα: Να αναπτύξετε τη παραπάνω σκέψη σε μια παράγραφο 80 λέξεων περίπου.

Ελπίζω ότι αυτή δεν μοιάζει πια με θεωρία συνωμοσίας. Πρώτον… δεν είναι πια ένας συνετός νοικοκύρης: Με ποιους τρόπους αναπτύσσεται η παράγραφος;

Τώρα καταγράφουμε με άγχος… μεταξύ του υποτυπώδους και του ενδεικτικού: Ποιον τρόπο και ποια μέσα πειθούς χρησιμοποιεί ο συγγραφέας για να αναπτύξει τη σκέψη του στην παραπάνω παράγραφο; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

Ανθρώπινα Δικαιώματα

ΑΣΚΗΣΗ 1.

          Ακολουθεί μία σειρά από ανθρώπινα δικαιώματα που περιλαμβάνονται στην Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, η οποία θεσπίστηκε το 1948. Τα παρακάτω δικαιώματα αναφέρονται με τυχαία σειρά. Προσπάθησε να τα ιεραρχήσεις από το σημαντικότερο προς το λιγότερο σημαντικό σύμφωνα με τη δική σου εκτίμηση:

Ελεύθερη κυκλοφορία και εκλογή τόπου διαμονής, απαγόρευση δουλείας, πολιτικό άσυλο, δικαίωμα στη ζωή, δικαίωμα στην εργασία, απαγόρευση των διακρίσεων λόγω φυλής ή φύλου, δικαίωμα στον ελεύθερο χρόνο, απαγόρευση απάνθρωπης και ταπεινωτικής μεταχείρισης, ελευθερία σκέψης, θρησκείας και συνείδησης, προστασία της ιδιωτικής ζωής, προστασία της αξιοπρέπειας.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

ΑΣΚΗΣΗ 2.

          Συνήθως μιλούμε για τρεις γενιές ανθρωπίνων δικαιωμάτων: α) ατομικά και πολιτικά δικαιώματα β) οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά δικαιώματα και γ) δικαιώματα αλληλεγγύης. Προσπάθησε να διακρίνεις σε ποια γενιά ανήκουν τα δικαιώματα που ακολουθούν:

Δικαίωμα ίσης αμοιβής, ελευθερία σκέψης, δικαίωμα του συνέρχεσθαι, δικαίωμα στο καθαρό περιβάλλον, δικαίωμα στην εκπαίδευση, δικαίωμα στην ειρήνη, το απόρρητο στην επικοινωνία, δικαίωμα στην κοινωνική ασφάλιση, δικαίωμα στην τροφή, δικαίωμα της καθολικής ψήφου.

Α' γενιά δικαιωμάτων	Β' γενιά δικαιωμάτων	Γ' γενιά δικαιωμάτων

          Α. Πού πιστεύεις ότι οφείλεται η διάκριση των ανθρώπινων δικαιωμάτων σε γενιές;

          Β. Υπάρχουν σήμερα φαινόμενα ή γεγονότα που υπαγορεύουν, ίσως, και μια τέταρτη γενιά δικαιωμάτων;

ΑΣΚΗΣΗ 3.

Αφού διαβάσεις τα παρακάτω αποσπάσματα να απαντήσεις στις ερωτήσεις που ακολουθούν:

Α. Η έκθεση του ΟΗΕ για μια ανθρώπινη ανάπτυξη είναι καταπέλτης για τους αρχιτέκτονες της παγκοσμιοποίησης. Διαπιστώνει ότι η ανάπτυξη δεν οδηγεί στον περιορισμό της φτώχειας, καθώς το σύστημα επιδιώκει τη συσσώρευση και όχι τη διασπορά του πλούτου. Βέβαια η φτώχεια ήταν ανέκαθεν αναγκαίο παρακολούθημα των λιγότερο ανεπτυγμένων χωρών του πλανήτη. Τη δεκαετία όμως του '90 παρουσιάζεται μια γιγαντιαία εξάπλωσή της.

(εφημ. Το Βήμα)

Β. (Απόσπασμα από τη σειρά "Δέκα μικροί Μήτσοι")

Ελενίτσα: Μήτσουμ, για όλα φταιν οι Ταλμπάν!

Μήτσος: Ναι, γιατί οι Αμερκάν είνι αθώες πιριστερές.

Ελενίτσα: Βέβαια Μήτσουμ! Αφού οι Ταλμπάν έχουν σχές με τρουμουκράτις!

Μήτσος: Ελενίτσαμ σαν να μη μταλές καλά! Σαν ν' άλλαξες απότουμα χαρακτήρα.

Ελενίτσα (ψιθυριστά): Μην ξανοίγισι Μήτσουμ, ο δορφόρος μας βλεπ!

Μήτσος (αδιάφορα και δυνατά): Αλήθεια, ο Αβραμόπουλος τι φκιαν;

          Γ. Στο μέτρο που θα μπορεί να πιθανολογείται πότε και υπό ποίους όρους ο καθένας θα αρρωστήσει, θα παρακμάσει και θα πεθάνει, και να προδιαγράφονται τα πεδία στα οποία ενδεχομένως θα "πλεονεκτεί" και θα "μειονεκτεί", η γενετική πληροφορία θα αναδειχθεί σε θεμελιώδη παράγοντα του κοινωνικού ανταγωνισμού. Έτσι αναποφεύκτως η επίκληση και η διαπραγμάτευση των γενετικών διαφορών θα ανατρέψουν τη θεμελιώδη ισοπολιτεία και την αξιωματική "ισο-δοξία" των ανθρώπων. Ως βιολογικά ανόμοιοι, οι επίδοξοι "πλούσιοι" και "πένητες", "βασιλείς" και "στρατιώται" δεν θα μπορεί πλέον να εξομοιώνονται ούτε θρησκευτικά ούτε ιδεολογικά ούτε κοινωνικοεπαγγελματικά.

(Κ. Τσουκαλάς, από τον τύπο)

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ:

1.      Κάθε απόσπασμα αναφέρεται σε νέες παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ποια είναι αυτά τα δικαιώματα;

2.      Με αφορμή την επέτειο για τη διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου συμμετέχετε ως εκπρόσωποι  της Ελλάδας σε συνάντηση μαθητών της Ε.Ε. Στη δική σας εισήγηση, που την παρουσιάζετε στο σώμα των συνέδρων, α) επισημαίνετε την παραβίαση ανά τον κόσμο ανθρώπινων δικαιωμάτων, που θεωρείτε σημαντικά, και β) διερευνάτε τις νέες προκλήσεις που δέχονται τα ανθρώπινα δικαιώματα στην Ευρώπη και γενικότερα στον αναπτυγμένο κόσμο. Το κείμενό σας θα εκτείνεται στις 600 λέξεις περίπου.

Η κοινωνία της επιτήρησης

Θ. Δ. Παπαγγελής

Προτού καλά καλά εμπεδώσουμε τι ακριβώς είναι η κοινωνία της «αγοράς», «των πολιτών» ή της «πληροφορίας», προστέθηκε στην ημερησία διάταξη και η άλλη ποικιλία - η κοινωνία της «επιτήρησης». Δεν θα χρειαστούμε θεωρητικολογικές περιγραφές, αφού τα τεκμήριά της κάνουν ήδη τακτικές διαδρομές στον καθημερινό μας λόγο: κάμερες κλειστού κυκλώματος, «έξυπνες» φωτογραφίες, βιομετρικά στοιχεία, γενετικό υλικό. […] 

Ο αμερικανικός Οργανισμός Εθνικής Ασφαλείας (NSA) ανακοίνωσε πρόσφατα ότι δημιουργεί τη μεγαλύτερη σε παγκόσμιο επίπεδο βάση δεδομένων που καταγράφει το περιεχόμενο όλων ανεξαιρέτως των τηλεφωνικών συνομιλιών εντός Αμερικής από το 2001 και εντεύθεν.

Η ζωντανή σύνδεση με τον πρώιμο 21ο αιώνα συνδυάζει παν-ακρόαμα και παν-οψία. Παγιδευμένος με αδυσώπητες κάμερες, ο ανθρώπινος βιότοπος θα ταξινομείται καρέ καρέ, ως την πιο ταπεινή λεπτομέρεια της καθημερινότητάς του: η αναγκαστική έξοδος στο σουπερμάρκετ, η κοσμοχαλασιά της φίλαθλης κερκίδας, τα σπειροειδή και λαβυρινθώδη του υπόγειου πάρκινγκ, οι τροχιές των εποχουμένων, όλα θα αφήνουν ίχνος και όλα θα είναι διαθέσιμα για διεξοδικό «processing».

Και το ίδιο θα γίνεται με τα αψηλάφητα μυστικά της γενετικής μας ιδιοσυστασίας. Κάποτε χρειάζονταν τουλάχιστον 200 κύτταρα για την επαρκή αποτύπωση του DNA, σήμερα ένα και μόνο κυτταρικό απολειφάδι είναι αρκετό και σε λίγο νέες τεχνικές θα κεφαλαιοποιούν τα αμυδρότερα φάσματα της φυσικής μας επαφής με τον εξωτερικό κόσμο για να εμφανίζουν τρισδιάστατα τα πορτρέτα μας, με χρώμα ματιών, ύψος και τύπο επιδερμίδας. 

Η κοινωνία της επιτήρησης έχει τους οπαδούς της - 63%, σύμφωνα με μια μέτρηση στην Αμερική. Το σύνθημά τους ακούγεται τουλάχιστον λογικό: αν δεν έχεις κάνει τίποτε παράνομο, δεν έχεις τίποτε να φοβηθείς. Μπορεί να είναι καθαρή σύμπτωση ότι την ίδια διαβεβαίωση μοίραζαν παλιότερα και οι πειθαρχιστές της Γκεστάπο, αλλά το χειρότερο είναι ότι οι εξουσίες - αυταρχικές ή δημοκρατικές, από πανικό ή από ψυχρό υπολογισμό - μπορούν να συστέλλουν ή να διαστέλλουν τα όρια της παρανομίας κατά το δοκούν. Ωστόσο τα πιο κακά μαντάτα για όσους στο πλαίσιο της σχετικής διαμάχης φρονούν ότι η κοινωνία της επιτήρησης, ακόμη και με τις δημοκρατικότερες εγγυήσεις, μπορεί εύκολα να μεταλλαχθεί σε κοινωνία «υπόπτων» έρχονται από τα κατεστημένα ένστικτα και ήθη της πληροφοριακά βουλιμικής εποχής μας. Και εδώ μπορεί να λανθάνει μια πολύ «trendy» υποκρισία.

Γιατί οι περισσότεροι από τους αντιφρονούντες της υπόθεσης έχουν κιόλας καταχωρίσει στην αποδεκτή ρουτίνα τους εκδοχές επιτήρησης που παλαιότερα θα έμοιαζαν τουλάχιστον ανάρμοστες: τον ή την εντεταλμένη «εφαψία» που ελλοχεύει πίσω από τον ανιχνευτή του αεροδρομίου, τον δημόσιο καλαθίσκο που περιμένει να υποδεχθεί ό,τι φορητό και φορετό εκτός (προσώρας) από τα αναφαίρετα της συμφωνημένης ευπρέπειας. Γιατί ο ίδιος άνθρωπος που στηλιτεύει την αυθαίρετη αδιακρισία και την ανελεύθερη πολυπραγμοσύνη του κρατικού «επιτηρητή» θα ήταν εξαιρετικά ευτυχής αν, πληκτρολογώντας τη σχετική διεύθυνση στο Google Earth, είχε τη δυνατότητα να κατοπτεύσει τα καθέκαστα στη γειτονιά και στο οικιακό άσυλο του μνηστήρα που πολιορκεί την κόρη του. Γιατί είναι δύσκολο να κατανοήσει κανείς πώς οι σημερινές γενιές, που κονακεύουν με προσωπικές σελίδες στο My Space και εκχωρούν τα βιογραφικά τους άδυτα στην οικουμενική προθήκη του YouTube, θα μπορούσαν μεθαύριο να ξενιστούν από το γεγονός ότι αποτελούν λήμματα σε εξειδικευμένες βάσεις δεδομένων. Γιατί ο τύπος που χαλαλίζει τις λεγεώνες των megapixel για να φωτογραφίσει το ρυζότο με τα μανιτάρια που μαγείρεψε και ύστερα διοχετεύει το «προϊόν» στο διαδικτυακό γιουσουρούμ φέρει το στίγμα μιας κουλτούρας όπου ο Ιανός δημόσιου και ιδιωτικού ανήκει στα ξόανα της πολυκαιρισμένης ευσέβειας. Γιατί, ενώ εντείνουμε τον χορό μας γύρω από το φετίχ της αδιαπραγμάτευτης ιδιωτικότητας, ξοδεύουμε «δημοφιλία» για «διασημότητες» που παρασιτίζονται από την πιο χαμαίζηλη φιλοπεριέργειά μας.

Και αν για όλους αυτούς τους λόγους την παρτίδα την κερδίσουν τελικά οι «επιτηρητές», η μόνη παρηγοριά που μένει για τους ηττημένους θα είναι αυτή που προτείνει ο Jonathan Raban, συγγραφέας ενός μυθιστορήματος με τον τίτλο ακριβώς «Surveillance» («Επιτήρηση»): έδωσε εντολή στο Google Earth να στοχεύσει το αρχηγείο του αμερικανικού Οργανισμού Εθνικής Ασφαλείας (που λέγαμε), κατέβηκε στα πενήντα πόδια και για μια παράδοξα ηδονική στιγμή ένιωσε επιτηρούμενος να επιτηρεί τους επιτηρητές που τον επιτηρούσαν - μετα-οργουελική αυτοπάθεια στον αλλιώτικο κύκλο όπου είναι εγγεγραμμένοι οι καιροί μας και η ζωή μας.

 Εφ. Το Βήμα, 15-7-2007

Ο κ. Θεόδωρος Δ. Παπαγγελής είναι καθηγητής του Τμήματος Φιλολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Ερωτήσεις:

• Το ύφος του κειμένου είναι σαρκαστικό. Με ποια μέσα ο αρθρογράφος πετυχαίνει αυτό το σαρκασμό;

• Ποιους τρόπους πειθούς επιστρατεύει στην πραγμάτευση του θέματός του και ποια μέσα χρησιμοποιεί;

• Ποιο είναι το βασικό επιχείρημα όσων υποστηρίζουν την ανάγκη της επιτήρησης;

• Πώς απαντούν όσοι διαφωνούν;

• Ο συγγραφέας διαπιστώνει μια υποκρισία ή μια αντίφαση στη συμπεριφορά αυτών που διαμαρτύρονται. Ποια είναι αυτή ακριβώς;

• Παρουσιάστε στην τάξη σας το κείμενο που διαβάσατε σε μια περίληψη 100 λέξεων περίπου.