Βήματα προς τη μετάφραση του αδίδακτου κειμένου

 

Αδίδακτο-Δημοσθένης Προς Φορμίωνα, Περί δανείου 1-2

Κείμενο

Ο Χρύσιππος μηνύει τον Φορμίωνα για αθέτηση των όρων ενός δανείου που είχαν συνάψει μεταξύ τους.

[1] Δίκαια ὑμῶν δεησόμεθα, ὦ ἄνδρες δικασταί, ἀκοῦσαι ἡμῶν μετ’ εὐνοίας ἐν τῷ μέρει λεγόντων, γνόντας ὅτι ἰδιῶται παντελῶς ἐσμέν, καὶ πολὺν χρόνον εἰς τὸ ὑμέτερον ἐμπόριον εἰσαφικνούμενοι καὶ συμβόλαια πολλοῖς συμβάλλοντες οὐδεμίαν πώποτε δίκην πρὸς ὑμᾶς εἰσήλθομεν, οὔτ’ ἐγκαλοῦντες οὔτ’ ἐγκαλούμενοι ὑφ’ ἑτέρων. [2] οὐδ’ ἂν νῦν, ἀκριβῶς ἴστε, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, εἰ ὑπελαμβάνομεν ἀπολωλέναι τὰ χρήματα ἐπὶ τῆς νεὼς τῆς διαφθαρείσης, ἃ ἐδανείσαμεν Φορμίωνι, οὐκ ἄν ποτ’ ἐλάχομεν τὴν δίκην αὐτῷ· οὐχ οὕτως ἡμεῖς ἀναίσχυντοί ἐσμεν οὐδ’ ἄπειροι τοῦ ζημιοῦσθαι. πολλῶν δ’ ἡμᾶς κακιζόντων, καὶ μάλιστα τῶν ἐν Βοσπόρῳ ἐπιδημησάντων ἅμα Φορμίωνι, οἵπερ τοῦτον ᾔδεσαν οὐ συναπολέσαντα τὰ χρήματα ἐν τῇ νηί, δεινὸν ἡγούμεθα εἶναι τὸ μὴ βοηθῆσαι ἡμῖν αὐτοῖς ἀδικουμένοις ὑπὸ τούτου.

Δημοσθένης Προς Φορμίωνα, Περί δανείου 1-2

λεξιλογική βοήθεια:

ἰδιώτης: άπειρος, ανειδίκευτος

δίκην λαγχάνω: κάνω μήνυση

ἐμπόριον: αγορά, εμπορικό κέντρο

 

Γ1. Να γράψετε τη μετάφραση του παρακάτω αποσπάσματος: «πολλῶν δ’ ἡμᾶς κακιζόντων… ἀδικουμένοις ὑπὸ τούτου.»

20 μονάδες

Γ2. Γιατί θεωρούν δίκαιο οι κατήγοροι να εισακουστούν από το δικαστήριο;

10 μονάδες 

Γ3. α. Να γράψετε τους τύπους που ζητιούνται για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις:

πολὺν: ο ίδιος τύπος στον συγκριτικό βαθμό

ἄνδρες: κλιτική ενικού

ἐγκαλοῦντες: δοτική πληθυντικού

τῆς νεὼς: αιτιατική πληθυντικού

οἵπερ: δοτική πληθυντικού στο θηλυκό γένος

5 μονάδες

Γ3. β. «…γνόντας ὅτι ἰδιῶται παντελῶς ἐσμέν, καὶ πολὺν χρόνον εἰς τὸ ὑμέτερον ἐμπόριον εἰσαφικνούμενοι καὶ συμβόλαια πολλοῖς συμβάλλοντες οὐδεμίαν πώποτε δίκην πρὸς ὑμᾶς εἰσήλθομεν, οὔτ’ ἐγκαλοῦντες οὔτ’ ἐγκαλούμενοι ὑφ’ ἑτέρων.» Να μεταφέρετε τις υπογραμμισμένες λέξεις στον παρακείμενο στον ίδιο τύπο που βρίσκονται.

5 μονάδες

 

Γ4. α. Να χαρακτηρίσετε συντακτικά τους όρους με τα μαύρα γράμματα:

ὑφ’ ἑτέρων, Φορμίωνι, ἀναίσχυντοί, τοῦ ζημιοῦσθαι, συναπολέσαντα

5 μονάδες

 

Γ4. β. Να αναγνωρίσετε το είδος του υποθετικού λόγου και να το μετατρέψετε ώστε να δηλώνει την αόριστη επανάληψη στο παρόν και το μέλλον: «… εἰ ὑπελαμβάνομεν ἀπολωλέναι τὰ χρήματα ἐπὶ τῆς νεὼς τῆς διαφθαρείσης, ἃ ἐδανείσαμεν Φορμίωνι, οὐκ ἄν ποτ’ ἐλάχομεν τὴν δίκην αὐτῷ.»

3 μονάδες

 

Γ4. γ. ἀδικουμένοις: Να χαρακτηρίσετε συντακτικά τη μετοχή και να την αναλύσετε στην αντίστοιχη δευτερεύουσα πρόταση.

2 μονάδες

Πλάτωνας-Πολιτεία-Δικαιοσύνη (με ερωτήσεις)

 

Το βίντεο δημιουργήθηκε αποκλειστικά για εκπαιδευτικούς σκοπούς. Προέρχεται από σειρά της Cosmote tv με τίτλο: "Αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι" και περιλαμβάνει συνοδευτικά α. προοργανωτές και β. ερωτήσεις κατανόησης και εμπέδωσης βασικών πλατωνικών εννοιών και αντιλήψεων για την δικαιοσύνη και την οργάνωση της Πολιτείας. Απευθύνεται κυρίως στη σχολική αίθουσα και γι' αυτό διατίθεται ελεύθερο για κάθε παρέμβαση που θεωρείται αναγκαία από τους συναδέρφους.

Αριστοτέλης-Αρετή-Ευδαιμονία (με ερωτήσεις) [Ηθικά Νικομάχεια]

Το βίντεο δημιουργήθηκε αποκλειστικά για εκπαιδευτικούς σκοπούς. Προέρχεται από σειρά της Cosmote tv με τίτλο: "Αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι" και περιλαμβάνει συνοδευτικά α. προοργανωτές και β. ερωτήσεις κατανόησης και εμπέδωσης βασικών αριστοτελικών εννοιών και αντιλήψεων για την αρετή και την ευδαιμονία. Απευθύνεται κυρίως στη σχολική αίθουσα και γι' αυτό διατίθεται ελεύθερο για κάθε παρέμβαση που θεωρείται αναγκαία από τους συναδέρφους.

Αριστοτέλης Πολιτικά Δικαιοσύνη (με ερωτήσεις κατανόησης)

 

Το βίντεο δημιουργήθηκε αποκλειστικά για εκπαιδευτικούς σκοπούς. Προέρχεται από σειρά της Cosmote tv με τίτλο: "Αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι" και περιλαμβάνει συνοδευτικά α. προοργανωτές και β. ερωτήσεις κατανόησης και εμπέδωσης βασικών αριστοτελικών εννοιών και αντιλήψεων για την αρετή και την ευδαιμονία. Απευθύνεται κυρίως στη σχολική αίθουσα και γι' αυτό διατίθεται ελεύθερο για κάθε παρέμβαση που θεωρείται αναγκαία από τους συναδέρφους.

Τρόποι και υλικά γραφής κατά την αρχαιότητα

Το βίντεο έχει αποκλειστικά εκπαιδευτικό χαρακτήρα. Απευθύνεται σε παιδιά γυμνασίου και λυκείου κάθε τάξης και πραγματεύεται τους τρόπους και τα υλικά γραφής κατά την αρχαιότητα. Προέκυψε από μοντάζ επεισοδίου της σειράς της Cosmote tv "Τα σωσμένα- Αρχαϊκά Χρόνια" και οι ενότητες στις οποίες εστιάζει είναι:

00:00 Το ελληνικό αλφάβητο

01:46 Η κεφαλαιογράμματη γραφή

02:59 Ο Πάπυρος

09:17 Υλικά γραφής

Αριστοτέλης και Ηθική (εισαγωγικά στη Θεματική ενότητα 4)

 

Αριστοτέλης και Ηθική

Δεν είναι μια αυτόνομη επιστήμη αλλά ένα πλαίσιο συμπεριφορών που έχουν σκοπό την κατάκτηση του ύψιστου αγαθού δλδ της ευτυχίας.

Ύψιστο αγαθό είναι ο αυτοσκοπός, το τέλος, που η φύση κάθε όντος πραγματώνει. Η τελείωση κάθε όντος.

Για τον άνθρωπο ύψιστο αγαθό είναι η ευδαιμονία. Μέσο τελείωσης, επίτευξης της ευδαιμονίας είναι η πολιτική (τέχνη)          τέχνη ολιστική για ένα αγαθό ολιστικό vs επιμέρους τέχνες οδηγούν σε επιμέρους αγαθά (ιατρική, οικονομία κλπ)

Χαρακτηριστικά της ευδαιμονίας:

• αποτελεί αυτοσκοπό, τέλος
• ενέργεια και όχι κατάσταση/σύνολο πράξεων που κρίνονται κάθε στιγμή
• πραγματώνεται μόνο μέσα σε οργανωμένες κοινωνίες ΓΙΑΤΙ μόνο μέσα σε οργανωμένες κοινωνίες ο άνθρωπος ασκεί τη λογική ικανότητα που μπορεί να τον οδηγήσει στην τελείωση της φύσης του.

ΑΡΑ η πολιτική κοινωνία:

• ·         εξασφαλίζει στον άνθρωπο αυτάρκεια που μπορεί να τον οδηγήσει στην ευδαιμονία
• ·         συγκροτείται από έλλογες σχέσεις με τους συνανθρώπους
• ·         πυρήνας της είναι η ηθική αρετή στην πράξη (ψυχῆς ἐνέργεια κατ’ ἀρετήν τελεία)

Η ηθική αρετή:

•            αποκτιέται με την ἕξιν/ΔΕΝ υπάρχει εκ φύσεως μέσα μας
•            κατακτιέται με την τιθάσευση των παθών

Τα πάθη:

•  υπάρχουν εκ φύσεως αλλά δεν είναι κάτι κακό
•  βρίσκονται πάνω σε ένα συνεχές που έχει άκρα και μέσον
•  είναι ρευστά τα όριά τους, όχι δεδομένα και γνωστά από πριν

ΑΡΑ: Ενάρετη ζωή σημαίνει επιδίωξη της μεσότητας γιατί οι ηθικές αρετές καθώς ασκούνται ορίζουν τη μεσότητα, επειδή διαφορετικές παράμετροι κάθε φορά την ορίζουν (οργή, φόβος κλπ όπως πρέπει, όπου πρέπει, όποτε πρέπει, σε όποιον πρέπει, για τους λόγους που πρέπει)

 

Η ηθική αρετή εν. 12 (Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομάχεια Β1, 1-4, 1103a14-b2)

 

Ερωτήσεις κατανόησης. Να απαντήσετε με όσο το δυνατόν ακριβέστερες φραστικές αναφορές στο κείμενο:

1.       Ποια είναι τα είδη της αρετής που διακρίνει ο Αριστοτέλης;

2.       Πώς αποκτά ο άνθρωπος την διανοητική αρετή;

3.       Ποιες προϋποθέσεις χρειάζονται για να την αποκτήσει;

4.       Πώς αποκτά ο άνθρωπος την ηθική αρετή;

5.       Πώς εξηγεί ο Αριστοτέλης το όνομα της συγκεκριμένης αρετής;

6.       Ποιο συμπέρασμα βγάζει για την ηθική αρετή από τη σχέση της με το έθος;

7.       Με ποιον τρόπο τεκμηριώνει το παραπάνω επιχείρημά του;

8.       Ποιο είναι το τελικό συμπέρασμά του για τη σχέση των ηθικών αρετών με την ανθρώπινη φύση;

9.       Ποιο χαρακτηριστικό έχουν όσα πράγματα υπάρχουν στον άνθρωπο εκ φύσεως;

10.   Με ποιον τρόπο τεκμηριώνει την παραπάνω διαπίστωση ο Αριστοτέλης;

11.   Με ποια διαδικασία αποκτούμε τις ηθικές αρετές;

12.   Με ποια αναλογία εξηγεί τη διαδικασία απόκτησης των ηθικών αρετών;

Η αλληγορία του σπηλαίου: η παιδεία εν. 9 (Πλάτων, Πολιτεία 518b-519a)

 

Για να γίνει πιο συνειδητός ο συσχετισμός αρχαίου κειμένου και μετάφρασης, αναδιατάσσεται το αρχαίο κείμενο με γνώμονα και αφετηρία τη νεοελληνική μετάφραση.

Από τη μετάφραση στο πρωτότυπο

 

Τότε, είπα, αν αυτά είναι αληθινά, πρέπει κι εμείς να παραδεχθούμε τα εξής σχετικά με αυτά:	δή, εἶπον, εἰ ταῦτ᾽ ἀληθῆ, Δεῖ ἡμᾶς τοιόνδε νομίσαι περὶ αὐτῶν
Ότι δηλαδή η παιδεία δεν είναι τέτοια όπως κάποιοι που την έχουν για επάγγελμα ισχυρίζονται ότι είναι.	τὴν παιδείαν οὐχ εἶναι τοιαύτην οἵαν τινὲς ἐπαγγελλόμενοί φασιν εἶναι
Ισχυρίζονται δηλαδή ότι επειδή δεν υπάρχει γνώση κάπου μέσα στην ψυχή τη βάζουν, περίπου σαν να έβαζαν όραση σε τυφλά μάτια.	φασὶ δέ οὐκ ἐνούσης ἐπιστήμης που ἐν τῇ ψυχῇ ἐντιθέναι σφεῖς, οἷον ἐντιθέντες ὄψιν τυφλοῖς ὀφθαλμοῖς.
Το ισχυρίζονται πράγματι, είπε.	Φασὶ γὰρ οὖν, ἔφη.
Η τωρινή όμως διερεύνησή μας, είπα εγώ, δείχνει αυτή τη δύναμη (της γνώσης) του καθενός που υπάρχει μέσα στην ψυχή του, και το εργαλείο, με το οποίο μαθαίνει ο καθένας.	Ὁ δέ γε νῦν λόγος, ἦν δ᾽ ἐγώ, σημαίνει ταύτην τὴν δύναμιν ἑκάστου την ἐνοῦσαν ἐν τῇ ψυχῇ καὶ τὸ ὄργανον ᾧ καταμανθάνει ἕκαστος.
Όπως ακριβώς αν δεν ήταν δυνατό με άλλο τρόπο να στρέφει κανείς τα μάτια του από το σκοτάδι στο φως παρά μόνο στρέφοντας ολόκληρο το σώμα, έτσι πρέπει να στραφεί με ολόκληρη την ψυχή από την περιοχή της γένεσης στην άλλη πλευρά,	οἷον εἰ ὄμμα μὴ δυνατὸν ἦν ἄλλως στρέφειν ἐκ τοῦ σκοτώδους πρὸς τὸ φανὸν ἢ σὺν ὅλῳ τῷ σώματι, οὕτω περιακτέον εἶναι σὺν ὅλῃ τῇ ψυχῇ ἐκ τοῦ γιγνομένου,
ώσπου να γίνει ικανή η ψυχή να αντέχει να αντικρίζει το ον και την πιο αστραφτερή λάμψη του όντος· κι υποστηρίζουμε ότι αυτό είναι το αγαθό.	ἕως ἂν γένηται δυνατὴ ἀνασχέσθαι θεωμένη εἰς τὸ ὂν καὶ τὸ φανότατον τοῦ ὄντος· φαμεν τοῦτο δ᾽ εἶναί τἀγαθόν. ἦ γάρ;
Ναί. Επομένως η παιδεία, είπα εγώ, θα είναι η τέχνη για αυτό το πράγμα, για την μεταστροφή της ψυχής, με ποιον τρόπο δηλαδή η μεταστροφή θα συντελεστεί όσο το δυνατόν ευκολότερα και αποτελεσματικότερα, -όχι πώς θα εμφυτευθεί στο όργανο αυτό η δύναμη της όρασης, αλλά θεωρώντας δεδομένο ότι το όργανο διαθέτει αυτή τη δύναμη όμως δεν είναι στραμμένο στη σωστή διεύθυνση ούτε κοιτάζει προς τα εκεί που θα έπρεπε, να μηχανευτεί η τέχνη της παιδείας έναν τρόπο ώστε αυτό να κατορθωθεί.	Ναι τοίνυν (παιδεία), ἦν δ᾽ ἐγώ, ἂν εἴη τέχνη αὐτοῦ Τούτου, τῆς περιαγωγῆς, τίνα τρόπον μεταστραφήσεται ὡς ῥᾷστά τε καὶ ἀνυσιμώτατα, οὐ (τέχνη) τοῦ ἐμποιῆσαι αὐτῷ τὸ ὁρᾶν, ἀλλ᾽ ὡς ἔχοντι μὲν αὐτό, οὐκ δὲ τετραμμένῳ ὀρθῶς οὐδὲ βλέποντι οἷ ἔδει, τοῦτο διαμηχανήσασθαι.
- Έτσι φαίνεται, είπε.	Ἔοικεν γάρ, ἔφη.
Οι άλλες, τώρα, αρετές, που γενικώς χαρακτηρίζονται (αρετές) της ψυχής, φαίνεται ότι είναι κάπως κοντά στο σώμα-	Αἱ μὲν τοίνυν ἄλλαι ἀρεταὶ καλούμεναι ψυχῆς κινδυνεύουσιν εἶναι ἐγγύς τι τῶν τοῦ σώματος—
γιατί στ’ αλήθεια, ενώ δεν υπήρχαν (στην ψυχή) πρωτύτερα, ύστερα, με τον εθισμό και την άσκηση, εμφυτεύονται (σ’ αυτήν)-,	τῷ ὄντι γὰρ οὐκ ἐνοῦσαι πρότερον ὕστερονἔθεσι καὶ ἀσκήσεσιν ἐμποιεῖσθαι—
ενώ η (αρετή) της φρόνησης (κι η γνώση) τυχαίνει να είναι κάτι περισσότερο θεϊκό πιο πολύ από κάθε άλλη, όπως φαίνεται	ἡ δὲ τοῦ φρονῆσαι τυγχάνει οὖσα θειοτέρου τινὸς μᾶλλον παντὸς, ὡς ἔοικεν,
που ποτέ δεν χάνει τη δύναμή της αλλά που με τη μεταστροφή γίνεται χρήσιμο και ωφέλιμο, κι άλλοτε πάλι άχρηστο και βλαβερό.	ὃ μὲν οὐδέποτε ἀπόλλυσιν τὴν δύναμιν, ὑπὸ δὲ τῆς περιαγωγῆς γίγνεται χρήσιμόν τε καὶ ὠφέλιμον καὶ ἄχρηστον αὖ καὶ βλαβερὸν

Η αλληγορία του σπηλαίου: η παιδεία εν. 9 (Πλάτων, Πολιτεία, 518b-519a)

 

Ερωτήσεις κατανόησης του κειμένου. Να απαντήσετε με όσο το δυνατόν ακριβέστερες φραστικές αναφορές στο κείμενο:

1.      Τι πιστεύει ο Σωκράτης για τη σχέση παιδείας και ψυχής;

2.      Με ποιους διαφωνεί σύμφωνα με το κείμενο και ποιους εννοεί;

3.      Με ποιο τρόπο αναπαριστά τη διαδικασία της παιδείας όπως την αντιλαμβάνονται οι άλλοι;

4.      Από ποια φράση φαίνεται ότι ψυχή και παιδεία συνδέονται;

5.      Με ποιο τρόπο αναπαριστά τη διαδικασία της παιδείας όπως την αντιλαμβάνεται ο ίδιος;

6.      Πώς ορίζεται το αγαθόν στο κείμενο;

7.      Ποια χαρακτηριστικά έχει η περιαγωγή της ψυχής σύμφωνα με το κείμενο;

8.      Πώς ξεχωρίζουν οι υπόλοιπες αρετές της ψυχής;

9.      Ποια είναι η βασική τους διαφορά από την φρόνηση;

10.  Με ποιον τρόπο αποκτιούνται;

11.  Ποιο είναι το κύριο διαφοροποιητικό γνώρισμα της φρόνησης;

12.  Από πού μπορούμε να συναγάγουμε το συμπέρασμα ότι ο άνθρωπος είναι ο μόνος υπεύθυνος για την κατεύθυνση της γνώσης;

Γιατί φιλοσοφεί ο άνθρωπος; εν. 1 (Αριστοτέλης, Μετά τα Φυσικά, Α2, 98b12-28)

 

Ερωτήσεις κατανόησης του κειμένου. Να απαντήσετε με όσο το δυνατόν ακριβέστερες φραστικές αναφορές στο αρχαίο κείμενο:

1. Πώς η περιέργεια και ο θαυμασμός λειτουργούν ως κίνητρα για τη φιλοσοφία, σύμφωνα με το κείμενο;  Με ποιο τρόπο τεκμηριώνεται αυτή η λειτουργία;

2. Γιατί ο συγγραφέας θεωρεί ότι η φιλοσοφία δεν επιδιώκει να καλύψει κάποια άμεση χρησιμότητα; 

3. Πώς συνδέεται η ικανοποίηση των άμεσων αναγκών με την αναζήτηση της φιλοσοφίας, όπως αναφέρεται στο κείμενο; 

4. Πώς η φιλοσοφία συγκρίνεται με την ελευθερία, σύμφωνα με το κείμενο; 

5. Ποιος είναι ο ρόλος των μύθων στην φιλοσοφική σκέψη, όπως προκύπτει από το κείμενο; 

Αρχαία Γ΄ λυκείου Επαναληπτικό τρίωρο διαγώνισμα

 

Διδαγμένο Κείμενο

1^ο απόσπασμα:

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, Μετὰ τὰ φυσικά, Α 2, 98b12-28

Διὰ γὰρ τὸ θαυμάζειν οἱ ἄνθρωποι καὶ νῦν καὶ τὸ πρῶτον ἤρξαντο φιλοσοφεῖν, ἐξ ἀρχῆς μὲν τὰ πρόχειρα τῶν ἀτόπων θαυμάσαντες, εἶτα κατὰ μικρὸν οὕτω προϊόντες καὶ περὶ τῶν μειζόνων διαπορήσαντες, οἷον περί τε τῶν τῆς σελήνης παθημάτων καὶ τῶν περὶ τὸν ἥλιον καὶ τὰ ἄστρα καὶ περὶ τῆς τοῦ παντὸς γενέσεως. Ὁ δ’ ἀπορῶν καὶ θαυμάζων οἴεται ἀγνοεῖν (διὸ καὶ ὁ φιλόμυθος φιλόσοφός πώς ἐστιν· ὁ γὰρ μῦθος σύγκειται ἐκ θαυμασίων)· ὥστ’ εἴπερ διὰ τὸ φεύγειν τὴν ἄγνοιαν ἐφιλοσόφησαν, φανερὸν ὅτι διὰ τὸ εἰδέναι τὸ ἐπίστασθαι

ἐδίωκον καὶ οὐ χρήσεώς τινος ἕνεκεν. Μαρτυρεῖ δὲ αὐτὸ τὸ συμβεβηκός· σχεδὸν γὰρ πάντων ὑπαρχόντων τῶν ἀναγκαίων καὶ τῶν πρὸς ῥᾳστώνην καὶ διαγωγὴν ἡ τοιαύτη φρόνησις ἤρξατο ζητεῖσθαι. Δῆλον οὖν ὡς δι’ οὐδεμίαν αὐτὴν ζητοῦμεν χρείαν ἑτέραν, ἀλλ’ ὥσπερ ἄνθρωπος, φαμέν, ἐλεύθερος ὁ αὑτοῦ ἕνεκα καὶ μὴ ἄλλου ὤν, οὕτω καὶ αὐτὴν ὡς μόνην οὖσαν ἐλευθέραν τῶν ἐπιστημῶν· μόνη γὰρ αὕτη αὑτῆς ἕνεκέν ἐστιν.

2^ο απόσπασμα:

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, Προτρεπτικός πρὸς Θεμίσωνα, αποσπάσματα 8-9

Ἔτι τοίνυν ἄλλαι μέν εἰσιν αἱ ποιοῦσαι ἕκαστον τῶν ἐν τῷ βίῳ πλεονεκτημάτων ἐπιστῆμαι, ἄλλαι δὲ αἱ χρώμεναι ταύταις, καὶ ἄλλαι μὲν αἱ ὑπηρετοῦσαι, ἕτεραι δὲ αἱ ἐπιτάττουσαι, ἐν αἷς ἐστιν ὡς ἂν ἡγεμονικωτέραις ὑπαρχούσαις τὸ κυρίως ὂν ἀγαθόν. Εἰ τοίνυν μόνη ἡ τοῦ κρίνειν ἔχουσα τὴν ὀρθότητα καὶ ἡ τῷ λόγῳ χρωμένη καὶ ἡ τὸ ὅλον ἀγαθὸν θεωροῦσα, ἥτις ἐστὶ φιλοσοφία, χρῆσθαι πᾶσι καὶ ἐπιτάττειν κατὰ φύσιν δύναται, φιλοσοφητέον ἐκ παντὸς τρόπου, ὡς μόνης φιλοσοφίας τὴν ὀρθὴν κρίσιν καὶ τὴν ἀναμάρτητον ἐπιτακτικὴν φρόνησιν ἐν ἑαυτῇ περιεχούσης.

Α1. Να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό που αντιστοιχεί σε καθεμία από τις παρακάτω περιόδους λόγου και δίπλα σε αυτόν τη λέξη «Σωστό», αν είναι σωστή, ή τη λέξη «Λάθος», αν είναι λανθασμένη. Να τεκμηριώσετε τις απαντήσεις σας με παραπομπές στα κείμενα.

1. Οι άνθρωποι στις αναζητήσεις τους ακολούθησαν πορεία από τα πιο σημαντικά προς τα πιο καθημερινά.

2. Οι άνθρωποι φιλοσόφησαν για να ξεφύγουν από την άγνοια.

3. Ο Αριστοτέλης υποστηρίζει ότι οι άνθρωποι ανέπτυξαν τη φιλοσοφία ταυτόχρονα και παράλληλα με την κάλυψη των βασικών τους αναγκών.

4. Στο 2^ο απόσπασμα ο Αριστοτέλης θεωρεί ότι όλες οι επιστήμες έχουν στόχο τη συνολική θεώρηση του αγαθού.

5. Σύμφωνα με το 2^ο απόσπασμα θεμελιώδη συστατικά της φιλοσοφίας είναι η ορθή κρίση και η φρόνηση.

Μονάδες 10

Β1. Με βάση τα παραπάνω αποσπάσματα, ποια χαρακτηριστικά διακρίνουν τη φιλοσοφία από τις άλλες μορφές γνώσης σύμφωνα με τον Αριστοτέλη;

Μονάδες 10

Β2.                                                      ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Στο απόσπασμα που ακολουθεί ο Γερμανός φιλόσοφος Καρλ Γιάσπερς (1883-1969) προσδιορίζει την έννοια της φιλοσοφίας.

Το νόημα αυτό της λέξης υφίσταται μέχρι σήμερα: η ζήτηση της αλήθειας, όχι η κατοχή της αλήθειας, είναι η ουσία της φιλοσοφίας (…) Φιλοσοφία θα πει: να βρίσκεσαι καθ’ οδόν. Τα ερωτήματά της είναι ουσιαστικότερα από τις απαντήσεις της και κάθε απάντηση μετατρέπεται σε νέο ερώτημα (…). Η φιλοσοφία ούτε υπέρκειται ούτε παράκειται. Δεν προκύπτει από τίποτε άλλο. Κάθε φιλοσοφία ορίζεται η ίδια από τις πραγματοποιήσεις της. Αυτό που είναι η φιλοσοφία δεν μπορούμε να το ξέρουμε παρά πραγματοποιώντας την. Ώστε φιλοσοφία είναι ταυτοχρόνως η επιτέλεση της ζωντανής σκέψης και ο διαλογισμός επάνω σ’ αυτή τη σκέψη, ή η πράξη και ο σχολιασμός της. Μόνο μέσα από την προσωπική εμπειρία μπορεί ο άνθρωπος να μάθει τι είναι αυτό που συναντάμε στον κόσμο της φιλοσοφίας.

Karl Jaspers, Εισαγωγή στη φιλοσοφία (μτφρ. Χρ. Μαλεβίτση), Δωδώνη, σσ. 102-103 (από το σχολικό βιβλίο Κατσιμάνη-Ρούσσου Φιλοσοφία Γ΄ λυκείου σ. 13-14)

Ποια κοινά χαρακτηριστικά της φιλοσοφίας μπορούμε να εντοπίσουμε στις προσεγγίσεις των δύο φιλοσόφων;

Μονάδες 10

Β3. Ποιες από τις παρακάτω λέξεις των δύο αποσπασμάτων έχουν στα νέα ελληνικά διαφορετική σημασία παρά το ότι είναι παρόμοιες στη μορφή. Περισσεύουν τρεις.

θαυμασίων, φιλόσοφος, ἐπιστήμη, πλεονεκτημάτων, ἀγαθόν, κρίσιν, φρόνησιν, ἀναμάρτητον.

Μονάδες 10

Β4. Να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό που αντιστοιχεί σε καθεμιά από τις παρακάτω περιόδους λόγου και δίπλα σε αυτόν τη λέξη «Σωστό», αν είναι σωστή, ή τη λέξη «Λάθος», αν είναι λανθασμένη:

1. H καταγωγή του Πλάτωνα δεν επηρέασε τα πολιτικά του φρονήματα.

2. Τις απόψεις για την ιδεώδη πολιτεία, την καλλίπολιν, τις εκθέτει ο Πλάτωνας στον διάλογό του Πολιτεία ή περί δικαίου.

3. Ο Σωκράτης στην Πολιτεία αρχίζει ένα πείραμα, μια θεωρητική κατασκευή εξαρχής μιας πόλης, που συγκροτείται σιγά σιγά για να φτάσει από το πρωτόγονο στάδιο στην πλήρη ανάπτυξή της.

4. Ανάμεσα στις τάξεις της πλατωνικής Πολιτείας δεν υπήρχε πρόβλεψη για κοινωνική κινητικότητα.

5. Οι φύλακες-επίκουροι αποτελούν μιαν αριστοκρατία του πνεύματος, που εξουσιάζει και συνάμα υπηρετεί το πλήθος.

Μονάδες 10

Γ. ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ, ΠΕΡΙ ΑΝΤΙΔΟΣΕΩΣ 15.75–77

Ο Ισοκράτης προσπάθησε πριν να ανασκευάσει τις κατηγορίες όσων υποστήριζαν ότι διέφθειρε τους νέους διδάσκοντάς τους να κερδίζουν τους δικαστικούς αγώνες με αθέμιτο τρόπο. Στο κείμενο που ακολουθεί επιμένει ότι οι δικοί του λόγοι είναι ξεχωριστοί και πολύ καλύτεροι από όλους τους άλλους.

[75] Εἶπον δέ που, πρὶν ἀναγιγνώσκεσθαι τούτους, ὡς ἄξιος εἴην οὐ μόνον, εἰ βλαβεροῖς χρῶμαι τοῖς λόγοις, δοῦναι δίκην ὑμῖν, ἀλλ’ εἰ μὴ τοιούτοις οἵοις οὐδεὶς ἄλλος, τῆς μεγίστης τυχεῖν τιμωρίας. εἴ τινες οὖν ὑμῶν ὑπέλαβον τότε λίαν ἀλαζονικὸν εἶναι καὶ μέγα τὸ ῥηθέν, οὐκ ἂν δικαίως ἔτι τὴν γνώμην ταύτην ἔχοιεν· οἶμαι γὰρ ἀποδεδωκέναι τὴν ὑπόσχεσιν καὶ τοιούτους εἶναι τοὺς λόγους τοὺς ἀναγνωσθέντας οἵους περ ἐξ ἀρχῆς ὑπεθέμην. [76] βούλομαι δ’ ὑμῖν διὰ βραχέων ἀπολογήσασθαι περὶ ἑκάστου, καὶ ποιῆσαι μᾶλλον ἔτι καταφανὲς ὡς ἀληθῆ καὶ τότε προεῖπον καὶ νῦν λέγω περὶ αὐτῶν. Καὶ πρῶτον μὲν ποῖος γένοιτ’ ἂν λόγος ὁσιώτερος ἢ δικαιότερος τοῦ τοὺς προγόνους ἐγκωμιάζοντος ἀξίως τῆς ἀρετῆς τῆς ἐκείνων καὶ τῶν ἔργων τῶν πεπραγμένων αὐτοῖς; [77] ἔπειτα τίς ἂν πολιτικώτερος καὶ μᾶλλον πρέπων τῇ πόλει τοῦ τὴν ἡγεμονίαν ἀποφαίνοντος ἔκ τε τῶν ἄλλων εὐεργεσιῶν καὶ τῶν κινδύνων ἡμετέραν οὖσαν μᾶλλον ἢ Λακεδαιμονίων; ἔτι δὲ τίς ἂν περὶ καλλιόνων καὶ μειζόνων πραγμάτων τοῦ τοὺς Ἕλληνας ἐπί τε τὴν τῶν βαρβάρων στρατείαν παρακαλοῦντος καὶ περὶ τῆς πρὸς ἀλλήλους ὁμονοίας συμβουλεύοντος;

______________________________________

ὑπεθέμην: υποσχέθηκα

πολιτικώτερος: πιο πατριωτικός

Γ1. Να γράψετε στο τετράδιό σας τη μετάφραση του παρακάτω αποσπάσματος: «Καὶ πρῶτον μὲν ποῖος… πρὸς ἀλλήλους ὁμονοίας συμβουλεύοντος;»

Μονάδες 20

Γ2. Ποια δήλωση έκανε ο Ισοκράτης νωρίτερα και γιατί θέλει τώρα να την εξηγήσει;

Μονάδες 10

Γ3.α. Nα γράψετε τους τύπους που ζητιούνται για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις:

οἵοις : ο ίδιος τύπος στον ενικό αριθμό

τινες : ο ίδιος τύπος στο ουδέτερο γένος

μέγα : ο ίδιος τύπος στον συγκριτικό βαθμό

τὸ ῥηθέν : δοτική πληθυντικού στο ίδιο γένος

καλλιόνων : ο ίδιος τύπος στον υπερθετικό βαθμό

(μονάδες 6)

Γ3.β. Να γράψετε τους τύπους που ζητιούνται για τα παρακάτω ρήματα:

ὑπέλαβον : ο ίδιος τύπος στον παρατατικό

ἀποδεδωκέναι : ο ίδιος τύπος στον αόριστο

προεῖπον : στον ίδιο χρόνο προστακτική β΄ ενικό πρόσωπο

πεπραγμένων : στον ίδιο χρόνο και στην ίδια φωνή το γ΄ ενικό πρόσωπο οριστικής

(μονάδες 4)

Μονάδες 10

Γ4.α. Να χαρακτηρίσετε συντακτικά τους όρους που εμφανίζονται στο αδίδακτο με έντονα γράμματα:

τοῖς λόγοις, ἀλαζονικὸν, τοῦ ἐγκωμιάζοντος, αὐτοῖς, οὖσαν

(μονάδες 5)

Γ4.β. «εἴ τινες οὖν ὑμῶν ὑπέλαβον τότε λίαν ἀλαζονικὸν εἶναι καὶ μέγα τὸ ῥηθέν, οὐκ ἂν δικαίως ἔτι τὴν γνώμην ταύτην ἔχοιεν». Να αναγνωρίσετε το είδος του υποθετικού λόγου και να το μετατρέψετε ώστε να εκφράζει το προσδοκώμενο.

(μονάδες 2)

Γ4.γ. «πρὶν ἀναγιγνώσκεσθαι τούτους», «οἵους περ ἐξ ἀρχῆς ὑπεθέμην», «ὡς ἀληθῆ καὶ τότε προεῖπον». Να αναγνωρίσετε το είδος των υπογραμμισμένων στο κείμενο προτάσεων δηλώνοντας το είδος, την εκφορά και τον συντακτικό τους ρόλο.

(μονάδες 3)

Μονάδες 10