Σεξισμός στη χρήση της γλώσσας

 

(για διδασκαλία στην τάξη)

Κείμενο 1

Πώς η γλώσσα αντικατοπτρίζει, κατασκευάζει και συντηρεί την ανδρική κυριαρχία;

Υπάρχει η άποψη ότι η γλώσσα είναι ένα απλό εργαλείο της σκέψης και ότι από μόνη της δεν ευθύνεται για την ανδρική κυριαρχία και το σεξισμό αλλά απλώς τα αντικατοπτρίζει. Ας σημειώσουμε ότι εδώ υπάρχει μία τεράστια προβληματική για τη σχέση γλώσσας και σκέψης η οποία δεν είναι μάλλον του παρόντος. Συνοπτικά ωστόσο μπορούμε να πούμε ότι η γλώσσα μπορεί να μην ευθύνεται για τις διάφορες ανισότητες, αποκλεισμούς και ρατσισμούς, αλλά αντικατοπτρίζοντας τις έμφυλες διακρίσεις και τον σεξισμό που υπάρχει στην κοινωνία συντελεί στη διαιώνισή τους.

Υπάρχουν πάμπολλα παραδείγματα σεξιστικής χρήσης, όπως η χρήση του αρσενικού ως γενικευτικού, που υποτίθεται ότι συμπεριλαμβάνει και το θηλυκό (π.χ. «οι βουλευτές» αντί «οι βουλευτές και οι βουλεύτριες» σε ένα επίσημο κείμενο, κ.ο.κ.) αλλά στην πραγματικότητα συντελεί στον αποκλεισμό της γυναίκας από τη γλωσσική αναπαράσταση και κατασκευάζει μια ανδροκεντρική εικόνα του κόσμου. Άλλα ενδιαφέροντα παραδείγματα είναι τα επαγγελματικά ουσιαστικά σε –ος, τα λεγόμενα επίκοινα, όπως «ο/η γιατρός», «ο/η πρόεδρος», των οποίων οι θηλυκές καταλήξεις («γιατρίνα», «προεδρίνα» κ.λπ.) δεν είναι αποδεκτές από πολλ@ς (πολύ χαρακτηριστικά, το «πολίτης» δεν έχει ακόμα επίσημα καθιερωμένο θηλυκό γένος), και φυσικά η σύνδεση του θηλυκού γραμματικού γένους με αρνητικές (κυρίως σεξουαλικές) συνυποδηλώσεις.

Εδώ έχουμε πάρα πολλά παραδείγματα και από άλλες γλώσσες• έτσι, στα Αγγλικά το master έχει ουδέτερη ή και θετική έννοια ενώ το mistress, που αρχικά ήταν το θηλυκό του master, κατέληξε να σημαίνει «ερωμένη». […] Το πιο τρανταχτό παράδειγμα βέβαια είναι η λέξη «άνθρωπος», που τυπικά είναι γένους αρσενικού (πρβλ. man, homme, Mensch κ.λπ.). Το επιχείρημα ότι, αν και αρσενικό γραμματικά, σημασιολογικά συμπεριλαμβάνει και το θηλυκό καταρρέει από τη μη αποδεκτότητα προτάσεων όπως «ο άνθρωπος θηλάζει τα μωρά του» ή «πολλοί άνθρωποι πάσχουν από καρκίνο της μήτρας».

[…]

Δεν θεωρείτε ότι υποβιβαζει το κύρος και τη δύναμη της γυναίκας η χρήση καταλήξεων όπως προεδρίνα, γιατρίνα κλπ;

Αυτό που έχει πολύ ενδιαφέρον είναι ότι δεν υπάρχει αντίσταση στα επαγγελματικά θηλυκά όταν έχουν συγκεκριμένο ταξικό πρόσημο (π.χ. «ράφτρα») ενώ για τα επαγγέλματα κύρους το θηλυκό δεν είναι αποδεκτό. Υπάρχει το ψευδοεπιχείρημα ότι ειδικά για τα αρσενικά ουσιαστικά σε -ος το αρσενικό δηλώνει και το θηλυκό, αλλά αυτό προφανώς δεν ισχύει, δεν είναι δηλαδή θέμα γραμματικής, γιατί πολλά αρσενικά σε -ος στη δημώδη γλώσσα έχουν σχηματίσει θηλυκό σε –ίνα, -ισσα• αυτ@ που υποστηρίζουν ότι ουσιαστικά όπως το «προεδρίνα» αντίκεινται στο γλωσσικό αίσθημα αφενός αγνοούν την ιστορία της γλώσσας και αφετέρου το γεγονός ότι, όπως έχει πει και ο Silverstein, η φύση τoυ γλωσσικού δεδομένου είναι διαλεκτική, δηλαδή διαμορφώνεται κάθε φορά τόσο με βάση τις γραμματικές δομές όσο και με βάση τις στάσεις και τις ιδεολογίες μας. Ιδεολογική λοιπόν είναι η τοποθέτηση ότι το «πρόεδρος» δεν έχει θηλυκό τύπο «προεδρίνα»-- αλλά φυσικά ιδεολογική είναι και η επιλογή του «πρυτάνισσα» ως θηλυκού του «πρύτανης», γιατί επιδιώκει να είναι ορατό το γυναικείο φύλο στη γλώσσα.

Απόσπασμα από συνέντευξη της Σ. Τσιπλάκου, καθηγητριας Γλωσσολογίας στο ΑΠΚΥ. Γλώσσα και σεξισμός: Μπορούμε να είμαστε και βουλεύτριες εκτός από χορεύτριες; Αθηνόραμα 7/4/2021

Κείμενο 2

Μήπως όμως φτάσαμε στο άλλο άκρο; […]

– Το Μυστήριο του Γάμου. Πρέπει να εκσυγχρονιστεί αμέσως γιατί είναι σεξιστικό. Στην αποστολική περικοπή ο Απόστολος Παύλος προτρέπει: «Η δε γυνή να φοβήται τον άνδρα». Η έννοια φυσικά είναι να σέβεται τον άνδρα, αλλά έτσι καταστρατηγείται η ισότητα των δύο φύλων, γι’ αυτό συμβαίνουν τα αλληλοπατήματα στο σημείο αυτό.

– Ομήρου Ιλιάδα και Οδύσσεια. Άμεση απόσυρση. Η χαζογκόμενα απάτησε τον Μενέλαο και έτσι ξεκίνησε ο Τρωικός Πόλεμος. Στην Οδύσσεια, ο κακομοίρης ο Οδυσσέας όλο με γυναίκες παλεύει: Κίρκη και Σειρήνες. Αλλά και η Πηνελόπη είναι το τρόπαιο των μνηστήρων. Τι υποβάθμιση!

– Αγκάθα Κρίστι. Παρόλο που είναι γυναίκα, όλα τα βιβλία της με ήρωα τον Ηρακλή Πουαρώ πρέπει να αποσυρθούν και να καούν στην πυρά γιατί είναι σεξιστικά. Σε κάποιο βιβλίο, ερωτηθείς ο Πουαρώ γιατί δεν παντρεύτηκε ποτέ, απάντησε με το καθαρά σεξιστικό σχόλιο: «Στη ζωή μου γνώρισα μόνο 6 άνδρες που δολοφόνησαν τις γυναίκες τους, ενώ από την άλλη, συνάντησα 36 γυναίκες που δολοφόνησαν τους συζύγους τους». Ιδού λοιπόν ο σεξισμός: Οι γυναίκες εκτός από χαζογκόμενες είναι και δολοφόνοι.

[…]

Τα άρθρα της Ελληνικής Γλώσσας. Εντελώς σεξιστικά: Ο, Η, Το, Ενας, Μία, Ενα. Δεν θυμάμαι σε ποια χώρα, αλλά πρόσφατα διάβασα ότι σε όλα τα επίσημα έγγραφα του κράτους θα καταργήσουν τα Αρσενικά και Θηλυκά άρθρα και θα έχουν μόνο το Ουδέτερο. […] Στην αγγλική γλώσσα έχουν καταργηθεί τα γένη στα επαγγέλματα. Για παράδειγμα, ο salesman και η saleswoman έγιναν salesperson. Εδώ χρειάζεται ο Μπαμπινιώτης να μας πει πώς θα αντικαταστήσουμε τον «πωλητή» και την «πωλήτρια» με κάποιο ουδέτερο.

Ελάτε, να σοβαρευτούμε. Όλα τα ζητήματα της ζωής όταν τα τραβήξεις στα όριά τους, καταλήγεις σε ανεξέλεγκτες καταστάσεις. Κανένας σοβαρά σκεπτόμενος άνθρωπος δεν αμφισβητεί τα ίσα δικαιώματα των δύο φύλων. Απλά στο όνομα της ισότητας δεν πρέπει να ξεχνούμε τη διαφορετικότητα που υπάρχει. Και μόνο για τη μητρότητα της γυναίκας θα πρέπει να της αποδίδουμε τον απαιτούμενο σεβασμό. Είναι μια απασχόληση 24×7 χωρίς άδεια, χωρίς υπερωρίες με συνεχή εγρήγορση για τη φροντίδα του παιδιού. Πού είναι η ισότητα; Όσο και να ανυψωθεί ο άνδρας δεν μπορεί ποτέ να φτάσει αυτό το συγκλονιστικό θαύμα να δημιουργείς ζωή!

Σωστά γράφει η Παλαιά Διαθήκη: «Σοφαί γυναίκες ωκοδόμησαν οίκους». Σεξισμός ή μήπως όχι; Γι’ αυτό εμείς, οι άνδρες παλαιάς κοπής, δεν θέλουμε να είμαστε ίσοι. Θέλουμε να τις λατρεύουμε και να τις προσέχουμε!

Ανδρέας Δρυμιώτης, Σεξισμός ή μήπως όχι;

https://www.kathimerini.gr/opinion/1081626/sexismos-i-mipos-ochi/ (7/6/2020) * Ο κ. Ανδρέας Δρυμιώτης είναι σύμβουλος επιχειρήσεων.

 

Κείμενο 3

Εφ. Αυγή Β. Χερουβείμ 9/12/2015

Θέμα Α

Να παρουσιάσετε σύντομα (70 λέξεις περίπου) τη θέση και την επιχειρηματολογία του κειμένου 2.

(15 μονάδες)

Θέμα Β

Β1. Να επιβεβαιώσετε ή να διαψεύσετε το περιεχόμενο των παρακάτω περιόδων, σημειώνοντας στο τετράδιό σας  Σ(ωστό) ή Λ(άθος) δίπλα σε κάθε γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε περίοδο. Δεν χρειάζεται να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

 

α. Σύμφωνα με το κείμενο 1 η γλώσσα αναπαράγει τις κοινωνικές διακρίσεις.

β. Στο κείμενο 1. υποστηρίζεται ότι η σεξιστική χρήση της γλώσσας αφορά κυρίως τα ελληνικά.

γ. Στο κείμενο 1 υποστηρίζεται ότι η χρήση τόσο των αρσενικών όσο και των θηλυκών στα επίκοινα ουσιαστικά (π.χ πρόεδρος/προεδρίνα) εκφράζουν ιδεολογική στάση.

δ. Το κείμενο 3 συμφωνεί με το κείμενο 1.

ε. Η Σ. Τσιπλάκου στο κείμενο1 χρησιμοποιεί στις καταλήξεις το σύμβολο @ γιατί κρατά ουδέτερη στάση απέναντι στο πρόβλημα καταγραφής του γένους.

(10 μονάδες)

Β2.

α. Στο κείμενο 2 είναι έντονη η πρόθεση του αρθρογράφου να ειρωνευτεί. Να εντοπίσετε τρεις γλωσσικές επιλογές (3 μονάδες) που το επιβεβαιώνουν εξηγώντας τη λειτουργία τους (6 μονάδες)

β. «Ελάτε να σοβαρευτούμε… να τις προσέχουμε!» Να εντοπίσετε στο απόσπασμα του κειμένου 2 τρεις γλωσσικές επιλογές που δείχνουν την παραδοσιακή του οπτική. (6 μονάδες)

(15 μονάδες)

Β3

Ποια είναι η θέση που εκφράζει το κείμενο 3 σε σχέση με την χρήση μη σεξιστικής γλώσσας και με ποια μέσα γίνεται φανερή;

(15 μονάδες)