Παραπληροφόρηση

 

(για διδασκαλία στην τάξη)

Κείμενο 1

● Πάμε πάλι πίσω κι εμείς τότε, στα βασικά: Ποια είναι η διαφορά ψευδών και παραποιημένων ειδήσεων;

Οι παραποιημένες ειδήσεις (fake news), εν αντιθέσει με την ορολογία που έχει επικρατήσει σε μεγάλο μέρος της ακαδημαϊκής, δημοσιογραφικής και πολιτικής ορολογίας, διαφέρουν από τις ψευδείς. Ψευδής είναι μια είδηση που περιγράφει κάτι που δεν έγινε. Δεν έχει βάση αλήθειας δηλαδή. Παραποιημένη είναι μια είδηση στην οποία έχουν αλλοιωθεί κάποια στοιχεία του γεγονότος: όπως ο χρόνος και ο τόπος που έγινε, το σκηνικό του, ποιοι έλαβαν μέρος κοκ. Επιπλέον, για να αποτελεί ένα μήνυμα παραποιημένη είδηση θα πρέπει πριν απ’ όλα να είναι είδηση. Δηλαδή θα πρέπει να περιέχεται στο περιεχόμενο κάποιου ΜΜΕ. Γι’ αυτό και δεν υπάρχουν παραποιημένες ειδήσεις πριν από την έλευση των ενημερωτικών ΜΜΕ (σε αντίθεση με κάποιες αναλύσεις που προσπαθούν να εντοπίσουν παρόμοιες ειδήσεις λ.χ. στην αρχαιότητα).

● Αρα μας λέτε πως το να ψευδοποιούμε εμείς οι δημοσιογράφοι μια είδηση απορρέει από την ίδια τη δομή των ειδήσεων. Αν είναι έτσι, τελικά κάνουμε δημοσιογραφία ή προπαγάνδα;

Πράγματι, η παραποίηση μιας είδησης δεν είναι κάτι που συντελείται εξωγενώς, αλλά περιέχεται στη δομή των ειδήσεων, η οποία με τη σειρά της δεν είναι παρά μια ενότητα γεγονότων και απόψεων. Τώρα, στον βαθμό που περιγράφονται τα γεγονότα υπό το πρίσμα ορισμένων απόψεων, μιλάμε για δημοσιογραφία. Στον βαθμό, όμως, που η είδηση στοχεύει στη μετάδοση απόψεων, ντυμένων με το ένδυμα των πρόσφατων γεγονότων και που αυτό είναι το κύριο γεγονός που περιγράφεται, τότε μιλάμε για προπαγάνδα. Με άλλα λόγια και για να γίνει κατανοητό: στις παραποιημένες ειδήσεις αυτό που μεταδίδεται είναι έτοιμες, προϋπάρχουσες αντιλήψεις, άρα στερεότυπα και προκαταλήψεις, με τη μορφή πληροφοριών για επίκαιρα γεγονότα. Στη διαδικασία αυτή, για τις ανάγκες της προπαγάνδας μπορεί να χρησιμοποιηθούν και χρησιμοποιούνται ψευδή στοιχεία (παραποιήσεις).

● Κάνετε λόγο και για τις «κοινωνίες της ενημέρωσης». Και πως σε αυτές οι παραποιημένες ειδήσεις βρίσκουν πρόσφορο έδαφος και «ανθίζουν»!

Πηγαίνοντας πίσω στον χρόνο, αν και μπορούμε να ανιχνεύσουμε παραποιημένες ειδήσεις από τις πρώτες δεκαετίες των εφημερίδων, εντούτοις σε εκείνη την εποχή δεν έχει καταστεί ένα εκτεταμένο φαινόμενο. Ούτε εκτεταμένο είναι τότε, ούτε και έχει δομικό ρόλο στην πολιτική ή την οικονομία - με εξαίρεση φυσικά τις συνθήκες πολέμου, για τις ανάγκες της προπαγάνδας. Η παραποιημένη ενημέρωση, συμβαίνει στις μέρες μας! Ξεκινά σταδιακά από τον Ψυχρό Πόλεμο και κορυφώνεται τις τελευταίες δεκαετίες. Γίνεται δε χαρακτηριστικό γνώρισμα των κοινωνιών, τις οποίες, όπως είπατε, αποκαλώ «κοινωνίες της ενημέρωσης»: είναι κοινωνίες στις οποίες οι άνθρωποι από όλες τις μορφές της πληροφορίας (επιστήμη, τέχνη κ.λπ.) καταναλώνουν κυρίως ειδήσεις! Στο πλαίσιο αυτό συνυπάρχουν και αλληλεπιδρούν μεταξύ τους διαφορετικής ποιότητας ενημερωτικές πληροφορίες: από ιατρικές μέχρι κουτσομπολίστικες, από σοβαρές έως παραποιημένες ή πλήρως αβάσιμες. Ένα παράδειγμα ισχυρό αυτής της «κοινωνίας» είναι το τι συμβαίνει στο διαδίκτυο.

● Άρα, φταίμε εμείς. Οι «καταναλωτές» της είδησης.

Ευθύνονται οι «καταναλωτές» της είδησης που είναι έτοιμοι να πιστέψουν τις παραποιημένες ειδήσεις. Είμαστε έτοιμοι, δηλαδή, να πιστέψουμε τα fake news πριν ακόμα δημιουργηθούν, γι' αυτό και παράγονται! Η αρχιτεκτονική του διαδικτύου, κυρίως η πολιτική και πολιτιστική ομοφιλία, συμβάλλουν στη δημιουργία του φαινομένου μεν, αλλά δεν ευθύνεται το διαδίκτυο για τις παραποιημένες ειδήσεις. «Ευθύνονται» οι συνθήκες που οδηγούν το κοινό να έχει αυτές τις προκαταλήψεις και που πίσω τους κατ’ ουσίαν βρίσκονται οι διάφορες μορφές κοινωνικής ανισότητας -ταξικής, έμφυλης, μορφωτικής, πολιτιστικής, εθνικής κ.ά.- και τις οποίες οι παραποιημένες ειδήσεις αναπαράγουν και συχνά στοχεύουν να αναπαραχθούν.

Από συνέντευξη του καθηγητή στο Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του ΕΚΠΑ Γ. Πλειού στην Εφημερίδα των Συντακτών 25/7/2021 https://www.efsyn.gr/nisides/303752_katanalonoyme-kyrios-eidiseis

 

Κείμενο 2



War: πόλεμος, Famine: πείνα, Pestilence: λοιμός, επιδημία, Death: θάνατος, Misinformation: παραπληροφόρηση

 

 

Ερωτήσεις:

Θέμα Α

Τι είναι σύμφωνα με τον Γ. Πλειό «οι κοινωνίες της ενημέρωσης»; Να απαντήσετε σε μια παράγραφο με 50-60 λέξεις. (15 μονάδες)

Θέμα Β

Β1. Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, με βάση το κείμενο 1, τις παρακάτω προτάσεις, γράφοντας δίπλα σε κάθε πρόταση τη λέξη Σωστό ή Λάθος (10 μονάδες). Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με μία αναφορά στο κείμενο για κάθε απάντηση (5 μονάδες).

1.      Σύμφωνα με τον Γ. Πλειό τα fake news δεν είναι τίποτε άλλο από ψεύτικες ειδήσεις.

2.      Κατά την γνώμη του Γ. Πλειού δημοσιογραφία και προπαγάνδα ταυτίζονται.

3.      Η παραπληροφόρηση σύμφωνα με το κείμενο 1 συνδέεται άμεσα με τα σύγχρονα ΜΜΕ.

4.      Στο διαδίκτυο συνυπάρχουν χωρίς διάκριση ετερόκλητες και ποικίλες πληροφορίες.

5.      Ο Γ. Πλειός θεωρεί ότι τη βασική ευθύνη για την άνθιση του φαινομένου των fake news την έχει η διάδοση του διαδικτύου.

Β2. Οι συνεντεύξεις οργανώνονται και πραγματοποιούνται με διάφορους τρόπους. Άλλοτε μέσω τηλεφωνικής επικοινωνίας, άλλοτε με άμεση ή διαδικτυακή, πρόσωπο με πρόσωπο, συνάντηση του δημοσιογράφου με τον συνεντευξιαζόμενο, άλλοτε με την αποστολή γραπτών ερωτήσεων από τον δημοσιογράφο και αντίστροφα γραπτών απαντήσεων. Πώς νομίζετε ότι έγινε η παραπάνω συνέντευξη και ποια στοιχεία του κειμένου το αποκαλύπτουν; (10 μονάδες)

Β3. Το κείμενο 2 παίρνει θέση εναντίον της παραπληροφόρησης. Ποια μέσα χρησιμοποιεί για να την εκφράσει; Ποιο στοιχείο της εικόνας συνδέεται περισσότερο με όσα υποστηρίζει το κείμενο 1; (15 μονάδες)

Θέμα Δ

Έχοντας υπόψη σας τα δύο κείμενα καθώς και την προσωπική σας εμπειρία, ποια θεωρείτε ότι είναι τα σημαντικότερα αίτια διάδοσης των fake news; Πιστεύετε ότι μπορεί να περιοριστεί το φαινόμενο ή όχι και γιατί; Υποθέστε ότι τοποθετείστε εκ μέρους των μαθητών σε ανοιχτή εκδήλωση γι’ αυτό το ζήτημα, οργανωμένη από φορείς της πόλης. (350-400 λέξεις)

2 σχόλια:

Αγαθοκλής Αζέλης είπε...

Πολύ καλό διδακτικό κριτήριο. Ευχαριστώ θερμά που το δημοσιοποιείτε!

Σωτήρης Γκαρμπούνης είπε...

Κι εγώ ευχαριστώ για την καλή κουβέντα συνάδερφε. Όσο για τη δημοσιοποίηση είναι μάλλον αυτονόητη νομίζω για να πορευόμαστε και να ανανεώνουμε τη ματιά ο ένας του άλλου. Νάσαι καλά!